Ndërsa sytë dhe vëmendja e botës ishin përqendruan te administrata e re Trump, pasojat e politikave të saj pas 21 janarit në Ukrainë dhe vatrat e ndezura të Lindjes së Mesme, një vatër e re u hap dhe u shua, sa hap e mbyll sytë në Siri. Një çështje e mbetur pezull mori fluturimthi një kthesë të papritur.
Më 8 dhjetor 2024, rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënoi një pikë kthese historike dhe vendimtare në luftën civile siriane, pas gati 14 vitesh konflikt. Kjo disfatë e papritur, pavarësisht nga vështirësitë në rritje të regjimit, u përshpejtua nga përparimi i shpejtë dhe i koordinuar i grupeve rebele, në veçanti Hayat Tahrir al-Sham (HTS), i cili nisi një ofensivë të vendosur nga provinca Idlib, në veriperëndim të vendit. Sulmi, që filloi më 27 nëntor 2024, përfitoi nga mbështetja strategjike dhe ushtarake e Turqisë, një fuqi rajonale e përfshirë drejtpërdrejt në dinamikën siriane prej disa vitesh.
A. NJË SIRI POST-ASAD
Ofensiva u mundësoi kryengritësve të merrnin shpejt kontrollin e qyteteve kryesore dhe qendrave strategjike urbane të “Sirisë së dobishme” – duke përfshirë Halepin, Hamën, Homsin dhe në fund Damaskun. Kapja e kryeqytetit sirian ishte goditja përfundimtare për regjimin, i cili ishte dobësuar nga vite të tëra luftimesh të përgjakshme, sanksione ndërkombëtare dhe rraskapitje të konsiderueshme ushtarake dhe ekonomike.
Përmbysja e Asadit u lehtësua më tej nga tërheqja graduale e mbështetësve të tij kryesorë ndërkombëtarë: Rusisë dhe Iranit. Këto dy fuqi, të cilat e kishin mbështetur në mënyrë aktive regjimin që nga viti 2015, veçanërisht përmes ndërhyrjeve ushtarake dhe ndihmës financiare, reduktuan gradualisht mbështetjen e tyre për arsye të ndryshme politike, strategjike dhe ekonomike, duke përfshirë riorientimin e tyre drejt prioriteteve të tjera rajonale ose ndërkombëtare.
1. Një shpresë e brishtë për popullsinë siriane
Rënia e regjimit u ofron sirianëve të shtypur, të cilët kanë vuajtur për më shumë se një dekadë nën sundimin autoritar të Bashar al-Asad, një frymë të re shprese. Protestuesit, grupet e opozitës dhe civilët shumë shpesh kanë parë aspiratat e tyre demokratike të asfiksohen, qytetet e tyre të shkatërrohen dhe të dashurit e tyre të sakrifikohen në kontekstin e një lufte brutale. Përmbysja e këtij regjimi mund të hapë rrugën për një rindërtim të vendit mbi baza më gjithëpërfshirëse, duke vënë në pikëpyetje status quo-në politike që ka ruajtur pabarazitë sociale dhe ekonomike.
Megjithatë, kjo shpresë mbetet e brishtë përballë një realiteti të pasigurt politik dhe atij të sigurisë. Siria mbetet një shtet thellësisht i fragmentuar, me fraksione të shumta, milici dhe fuqi të huaja që luftojnë për ndikim. Pejzazhi ndarrës nuk kufizohen vetëm në grupet rebele dhe besnike: ai përfshin gjithashtu dinamika etnike, fetare dhe ideologjike, si dhe ndërhyrje të vazhdueshme të huaja.
2. Një Siri e fragmentuar dhe zona me vakum sigurie
Dështimi i regjimit e lë vendin në një vakum sigurie shqetësues. Ushtria siriane, e dobësuar nga vitet e luftës, dezertimet dhe sulmet e qëllimshme izraelite, po përpiqet të ruajë stabilitetin në rajone që tani janë jashtë kontrollit të besnikëve. Zona të mëdha në jug, lindje dhe qendër të vendit tani janë jashtë autoritetit shtetëror, duke krijuar terren të favorshëm për shfaqjen e grupeve të armatosura të të gjitha origjinave. Disa prej tyre rrezikojnë të përfitojnë nga ky destabilitet për të forcuar pozitat e tyre, duke përkeqësuar dinamikën e dhunës tashmë të pranishme në rajon.
Për më tepër, tërheqja e mbështetjes së madhe nga Rusia dhe Irani ka lënë një vakum strategjik. Kjo mund të lejojë aktorë të rinj të huaj ose grupe të armatosura vendase të luajnë një rol në të ardhmen politike të Sirisë. Sulmet izraelite, të cilat kanë shënjestruar rregullisht objektiva të lidhura me Iranin dhe milicitë e tij në vend, kanë lënë gjithashtu plagë të pashëruara, me infrastrukturë të shkatërruar dhe milici të shpërndara nëpër rajone të ndryshme, duke e komplikuar më tej stabilitetin në territor.
3. Pasojat rajonale: një dinamikë e re gjeopolitike
Rënia e Asadit dhe përmbysja e regjimit të tij kanë pasoja të drejtpërdrejta për dinamikën gjeopolitike rajonale. Disa fuqi të huaja, përfshi Turqinë, Iranin, Rusia, Shtetet e Bashkuara dhe Izraelin, po përshtatin strategjitë e tyre në rajon. Turqia, e cila mbështeti ofensivën rebele, tani po kërkon të rrisë ndikimin e saj në Sirinë veriore duke konsoliduar kufirin e saj kundër ndikimit kurd.
Nga ana e tyre, Irani dhe Rusia mund të detyrohen të rishikojnë prioritetet e tyre strategjike në rajon. Ndikimi i tërheqjes së tyre në konfliktin sirian hap derën për një riorganizim të aleancave rajonale, veçanërisht me fuqi të tilla si Arabia Saudite apo Shtetet e Bashkuara, të cilat mund të kërkojnë të forcojnë pozitat e tyre në vakumin e lënë nga dy fuqitë e mëdha. Izraeli, nga ana e tij, ka të ngjarë të vazhdojë operacionet e tij ushtarake për të frenuar ndikimin iranian në rajon.
Shtetet e Bashkuara, edhe pse më pak të përfshira drejtpërdrejt në luftime vitet e fundit, duhet gjithashtu të orientohen në këtë mjedis të ri. Rënia e regjimit sirian rrezikon të ndryshojë objektivat e tyre strategjikë, veçanërisht në drejtim të luftës kundër-terrorizmit, luftës kundër ndikimit iranian dhe mbështetjes për grupet opozitare.
4. Një periudhë pasigurie për të ardhmen
Ndërsa përmbysja e regjimit ofron një moment historik, kjo fitore ushtarake nuk ka zgjidhur sfidat e brendshme politike apo çështjet që lidhen me fuqitë e huaja. Prandaj, e ardhmja e Sirisë mbetet e pasigurt. Perspektiva e rindërtimit të një vendi të shkatërruar nga më shumë se një dekadë lufte, duke marrë parasysh diversitetin etnik, fetar dhe politik të popullsisë së tij, mbetet komplekse.
Mbeten shumë sfida: rivendosja e institucioneve shtetërore, pajtimi midis grupeve të ndryshme etnike dhe fetare, riintegrimi i miliona njerëzve të zhvendosur brenda vendit dhe refugjatëve sirianë në zonat e tyre të origjinës, si dhe nevoja për të frenuar ndërhyrjet e huaja në punët e brendshme vendin.
Prandaj, rënia e regjimit të Asadit, ndonëse është një pikë kthese e madhe në historinë e rajonit, është edhe një periudhë brishtësie gjithashtu, ku çdo vendim politik apo ushtarak mund të ripërcaktojë konturet e Sirisë dhe dinamikën gjeopolitike në Lindjen e Mesme.
B. IRANI: NJË KRIZË EKZISTENCIALE NË THELLIM
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përbën një përmbysje të madhe strategjike për Iranin, i cili sheh kolapsin e një prej aleancave të tij kryesore rajonale. Kjo aleancë u krijua gjatë Luftës Iran-Irak (1980-1988) dhe bazohej në themele të forta gjeopolitike dhe ideologjike, që synonin veçanërisht kundërshtimin e ndikimit perëndimor dhe vendosjen e një boshti rezistence kundër Izraelit dhe Shteteve të Bashkuara në Lindjen e Mesme. Humbja e kësaj aleance do të thotë për Teheranin një reduktim të ndjeshëm të ndikimit të tij në rajon dhe një pikëpyetje të aftësisë së tij për të ndikuar në dinamikën rajonale nëpërmjet marrëdhënieve të tij me regjimin sirian dhe milicitë e tij aleate.
1. Dobësimi i boshtit të rezistencës
Rënia e regjimit sirian dobëson boshtin e rezistencës të udhëhequr nga Irani, i cili kishte luajtur një rol kyç në mbështetjen e grupeve të tilla si Hezbollahu në Liban. Ky bosht përfaqësonte jo vetëm një strategji ushtarake, por edhe një levë politike për të penguar ambiciet e Izraelit dhe të fuqive perëndimore në rajon. Me humbjen e Damaskut si një aleat kyç strategjik, Irani e gjen veten përballë një situate të cenueshmërisë në rritje, si në nivelin e sigurisë ashtu edhe në atë politik.
Ky realitet i ri paraqet një sfidë të madhe për Iranin, ndikimi i të cilit në Siri kishte bërë të mundur monitorimin e lëvizjeve të kundërshtarëve, kontrollin e flukseve të caktuara të milicive aleate dhe forcimin e ambicieve të tij në luftën rajonale kundër rivalëve të tij. Me shëmbjen e regjimit të Asadit dhe tërheqjen e mbështetësve të huaj si Rusia, Teherani duhet të dyfishojë përpjekjet e tij për të ruajtur kontrollin në këtë pjesë të Lindjes së Mesme, ndërsa përpiqet të menaxhojë marrëdhëniet e tij me fuqitë e tjera rivale.
2. Çështja e trashëgimisë dhe rritja e mosmarrëveshjeve të brendshme
Kriza është gjithashtu e brendshme. Çështja e trashëgimisë së Ali Khameneit, Udhëheqësit Suprem të Revolucionit, është në qendër të të gjitha shqetësimeve. Khamenei, në detyrë që nga viti 1989, po plaket dhe largimi i tij i afërt rrezikon të krijojë një vakum pushteti me pasoja kritike për stabilitetin e regjimit iranian. Ky moment i tranzicionit politik vjen në një kontekst të karakterizuar nga një rritje e protestave të brendshme, të cilat pasqyrojnë lodhjen e popullsisë përballë vështirësive ekonomike, sanksioneve ndërkombëtare dhe kufizimeve politike.
Përballë kësaj situate, dega reformiste e regjimit, e përfaqësuar nga figura politike pro dialogut me Perëndimin, po rikthehet në plan të parë. Këta reformistë po bëjnë thirrje për një rishikim të politikës së jashtme iraniane, veçanërisht përmes rifillimit të negociatave me fuqitë perëndimore rreth programit bërthamor iranian dhe sanksioneve ekonomike. Sidoqoftë, besueshmëria e tyre është dobësuar seriozisht që kur Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga marrëveshja bërthamore (JCPOA) në 2018, duke e zhytur Iranin në një periudhë izolimi ndërkombëtar në rritje dhe nën presionit ekonomik të theksuar.
Kjo situatë e brishtë po e shtyn regjimin iranian të riaktivizojë politikën e tij bërthamore, me shpresën e vakët për të forcuar pozicionin e tij në negociatat e ardhshme me administratën e re amerikane. Qëllimi do të ishte të demonstronte si kapacitetin e tij për t’i rezistuar presionit ndërkombëtar ashtu edhe ambiciet e tij strategjike në kontekstin rajonal ende të paqëndrueshëm.
3. Një qasje e kujdesshme për të shmangur përshkallëzimin
Për të ruajtur ndikimin e tyre duke minimizuar rreziqet, milicitë pro Iranit duhet të veprojnë me kujdes strategjik të shtuar. Ato po kërkojnë të lëvizin në këtë ekuilibër kompleks, duke forcuar pozicionet e tyre përgjatë kufirit Irako-Sirian pa shkaktuar përplasje të reja me Izraelin apo fuqitë perëndimore. Qëllimi do të ishte konsolidimi i aftësive të tyre ushtarake dhe politike duke ruajtur njëfarë stabiliteti në operacionet e tyre.
Kjo strategji përfshin gjithashtu forcimin e marrëdhënieve të tyre me qeverinë irakiane, e cila mbetet e ndarë në çështjen e pozicionit të milicive brenda shtetit irakian. Vullneti dhe hapat për të siguruar kufirin mund t’i lejojë milicitë të provojnë dobinë e tyre në luftën kundër kërcënimeve rajonale, përfshi mbetjet e Shtetit Islamik dhe kontrabandën, duke e pozicionuar veten si lojtarë kyç në sigurinë kombëtare të Irakut.
4. Një periudhë e pasigurisë strategjike
Kombinimi i rënies së regjimit sirian, protestave të brendshme, destabilitetit në rajon dhe presioneve ndërkombëtare e vendos Iranin në një pozitë jashtëzakonisht të cenueshme. Regjimi tani duhet të përshtaten në një situatë komplekse ku çdo vendim – qoftë mbi negociatat bërthamore, stabilitetin rajonal apo menaxhimin e krizës së brendshme – mund të ketë pasoja të konsiderueshme.
Në këtë kontekst, ringjallja e politikës bërthamore iraniane duket se është një mënyrë për Teheranin që të ripozicionohet në fushën ndërkombëtare të shahut, ndërkohë që kërkon të kompensojë dobësitë e tij të brendshme dhe rajonale. Rezultati i kësaj strategjie mbetet i pasigurt, pasi do të varet jo vetëm nga aftësia e Iranit për të konsoliduar aleatët dhe objektivat strategjikë, por edhe nga gatishmëria e fuqive perëndimore, veçanërisht të Shteteve të Bashkuara, për t’u përfshirë në dialog dhe negociata me Republikën Islamike .
Kështu, kriza ekzistenciale e Iranit është shumëdimensionale: ajo është gjeopolitike, ekonomike, e brendshme dhe bërthamore. Përballë kësaj situate, Teherani ndoshta do të duhet të adoptojë një qasje pragmatike duke ruajtur ambiciet e tij strategjike për të shmangur një dobësim të pakthyeshëm në skenën rajonale dhe ndërkombëtare.
C. MONARKITË E GJIRIT PËRBALLË KËRCËNIMEVE RAJONALE
1. Monarkitë e Gjirit: dinamika të reja
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënon një kthesë të rëndësishme strategjike për monarkitë e Gjirit, të cilat tani e gjejnë veten përballë sfidave të reja gjeopolitike dhe strategjike në qasjen e tyre ndaj Sirisë. Kjo situatë, e shkaktuar nga kolapsi i një aktori kyç rajonal, po i detyron këto shtete të rishikojnë prioritetet, aleancat dhe strategjitë e tyre për të parandaluar paqëndrueshmërinë e zgjatur në rajon, duke kërkuar të mbrojnë interesat e tyre kombëtare dhe rajonale.
Marrëdhëniet midis Iranit dhe monarkive të Gjirit janë karakterizuar prej kohësh nga konflikte gjeopolitike, fetare dhe ekonomike. Ekuilibri i brishtë midis këtyre fuqive tani po testohet, me rënien e Asadit si një element i ri turbullues e përçarës. Përballë kërcënimeve të mundshme, këto monarki kanë mbajtur një qëndrim pa kompromis, duke kërkuar të forcojnë aftësitë e tyre ushtarake dhe aleancat ndërkombëtare për të kundërshtuar ndikimin e Teheranit.
Dinamikat rajonale nuk ndalen me kaq.
Monarkitë e Gjirit, përfshi Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin, vazhdojnë të monitorojnë nga afër ekspansionizmin iranian. Këto vende, shpesh në kundërshtim me Teheranin, mbeten të vendosura në qasjen e tyre të sigurisë dhe atë diplomatike. Çdo përpjekje izraelite për përshkallëzim, ose çdo nismë iraniane që synon të shfrytëzojë vakumin e lënë nga rënia e Asadit, do të shihej si një kërcënim i drejtpërdrejtë nga këto shtete.
2. Një periudhë rivlerësimi strategjik
Që nga fillimi i luftës civile siriane, monarkitë e Gjirit kanë përshtatur qëndrime të ndryshme në lidhje me konfliktin. Dallimet midis tyre – veçanërisht midis Katarit dhe fqinjëve të tij si Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA) – janë reflektuar në qasjet e tyre të ndryshme ndaj politikës së jashtme, sigurisë dhe aleancave. Megjithatë, me rënien e regjimit të Asadit, këto dallime mund të ndryshojnë, duke i shtyrë shtetet e Gjirit të marrin në konsideratë qasje më bashkëpunuese për të siguruar stabilitetin rajonal dhe interesat e tyre strategjike.
3. Roli i mundshëm i Katarit në rindërtim
Katari është në një pozicion të veçantë. Pas ndërprerjes së marrëdhënieve diplomatike me Damaskun në vitin 2011, vendi ishte distancuar nga regjimi sirian për shkak të mbështetjes së tij ndaj grupeve të moderuara të opozitës dhe kundërshtimit ndaj politikave të Asadit. Megjithatë, me rënien e regjimit, Katari mund të pozicionohet si një lojtar kyç në fazën e rindërtimit të Sirisë.
Duke kërkuar të luajë një rol qendror në rindërtim, Katari shpreson të kufizojë rrezikun e “kaosit të zgjatur” që mund të ketë pasoja negative në rajonin në tërësi, veçanërisht në aspektin e flukseve të migracionit ose paqëndrueshmërisë politike. Kjo lëvizje synon gjithashtu të forcojë ndikimin rajonal të vendit duke ripozicionuar veten si një aktor diplomatik i aftë për të promovuar stabilitetin dhe pajtimin.
Katari mund të investojë në programe të ndihmës humanitare, nisma për rindërtimin e infrastrukturës dhe projekte ekonomike që synojnë rivendosjen e stabilitetit në zonat e shkatërruara nga konflikti. Kjo qasje do t’i ofronte Katarit jo vetëm një mënyrë për të kontribuar në rindërtim, por edhe për të përmirësuar marrëdhëniet e tij me grupet e ndryshme opozitare dhe fuqitë ndërkombëtare të përfshira në procesin e rindërtimit.
4. Arabia Saudite: Në ruajtje të stabilitetit rajonal dhe sovranitetit të Sirisë
Për Arabinë Saudite, prioriteti është i qartë: ruajtja e sovranitetit të Sirisë dhe parandalimi i çdo destabilizimi që mund të ketë pasoja negative për të gjithë Lindjen e Mesme. Riadi mbetet i shqetësuar për ndikimin e Iranit në rajon, veçanërisht në kontekstin e krizës siriane. Rënia e regjimit të Asadit, ndërsa shihet si një mundësi për të kufizuar ndikimin iranian, gjithashtu ngre shqetësime për përhapjen e mundshme të milicive ose grupeve të armatosura në zonat e paqëndrueshme të Sirisë.
Arabia Saudite mund të kërkojë kështu të balancojë marrëdhëniet e saj me Sirinë me një objektiv strategjik për stabilizimin e rajonit, duke vazhduar të ushtrojë presion mbi Iranin përmes mjeteve politike dhe ekonomike. Në të njëjtën kohë, Riadi mund të luajë një rol aktiv në ndërmjetësimin diplomatik, për të forcuar marrëdhëniet e tij me fraksionet e ndryshme siriane duke punuar me fuqitë perëndimore për të stabilizuar vendin.
5. Emiratet e Bashkuara Arabe: një qasje pragmatike dhe e balancuar
Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), nga ana e tyre, po përshtasin një qasje më pragmatike dhe të ekuilibruar në përgjigjen ndaj rënies së regjimit sirian. Emiratet rivendosën marrëdhëniet me Damaskun në vitin 2018, duke shënuar një ndryshim në dinamikën rajonale dhe një gatishmëri për të kontribuar në stabilitetin rajonal duke punuar drejt një qasjeje dialogu me Sirinë.
Kjo strategji u lejon atyre të mbajnë një ndikim të caktuar në lojën politike siriane, ndërkohë që kërkojnë të kufizojnë zgjerimin e ndikimit iranian në rajon. Emiratet po vazhdojnë kështu përpjekjet diplomatike, ekonomike dhe strategjike për të forcuar pozicionin e tyre në lojën rajonale pa u përfshirë në përplasje të drejtpërdrejta me rivalët e tyre rajonalë. Kjo qasje më e matur synon gjithashtu të forcojë marrëdhëniet me fuqitë e mëdha perëndimore dhe partnerët e tyre rajonalë.
6. Drejt rritjes së bashkëpunimit pavarësisht dallimeve
Pavarësisht dallimeve historike dhe politike që ndonjëherë kanë penguar unitetin brenda monarkive të Gjirit, rënia e Asadit duket se krijon një dinamikë të favorshme për rritjen e bashkëpunimit midis këtyre shteteve. Sfidat e përbashkëta të paraqitura nga paqëndrueshmëria siriane, lufta kundër ndikimit iranian dhe nevoja për të stabilizuar rajonin po i shtyjnë këto vende të lënë mënjanë dallimet e tyre për të krijuar një front të përbashkët.
Kjo dinamikë e re mund të marrë formën e mekanizmave të dialogut, projekteve të përbashkëta ekonomike, apo edhe nismave të reja diplomatike që synojnë promovimin e pajtimit dhe rindërtimit sirian. Megjithatë, mbetet për t’u parë nëse këto përpjekje do të jenë në gjendje të kapërcejnë tensionet e brendshme, veçanërisht midis Katarit, Arabisë Saudite dhe Emirateve, dhe të krijojnë një kuadër rajonal koherent dhe të qëndrueshëm.
7. Një ekuilibër i ri rajonal po lind
Rënia e regjimit të Asadit çon kështu në një rivlerësim të dinamikave politike në Gjirin Persik, ku çdo shtet kërkon të përshtatet në këtë mjedis të ri gjeopolitik duke mbrojtur interesat e veta.
Për monarkitë e Gjirit, objektivi është i qartë: të stabilizojnë rajonin, të shmangin shtrirjen e ndikimit iranian, të mbështesin rindërtimin sirian dhe të forcojnë pozicionet e tyre përkatëse në një kontekst të rinovimit strategjik rajonal.
Periudha e ardhshme do të jetë vendimtare, pasi mund të lejojë që monarkitë e Gjirit të luajnë një rol më të madh në dinamikën siriane, duke riafirmuar kapacitetin e tyre për të zgjidhur mosmarrëveshjet e tyre të brendshme dhe për t’u imponuar si aktorë kryesorë në rindërtim dhe diplomaci.
D. IRAKU: MILICITË PRO-IRANIANE PËRBALLË NJË EKUILIBRI TË RI
Paqëndrueshmëria në Siri, veçanërisht me rënien e regjimit të Bashar al-Asad, hap një kapitull të ri gjeopolitik për Irakun dhe milicitë e tij pro-Iraniane. Këto grupe, veçanërisht ato të integruara brenda Hachd al-Chaabi (ose Njësitë e Mobilizimit Popullor), mund të përfitojnë nga kjo situatë për të konsoliduar pozitat e tyre në rajon, për të siguruar rrugët e tyre të furnizimit dhe për të forcuar legjitimitetin e tyre politik dhe ushtarak duke rritur veprimet përgjatë kufirit mes Irakut dhe Sirisë. Megjithatë, kjo dinamikë shoqërohet me shumë sfida dhe rreziqe, veçanërisht për shkak të pranisë së Izraelit dhe qëndrimit amerikan ndaj ndikimit iranian.
1. Milicitë pro-Iranit dhe strategjia e tyre në Irak
Milicitë pro-iraniane, veçanërisht ato që janë pjesë e Hashd al-Shaabi, luajtën një rol vendimtar në ripushtimin e territoreve irakiane që ranë nën kontrollin e Shtetit Islamik gjatë viteve 2014 dhe 2018. Efektiviteti i tyre në këto operacione konsolidoi statusin e tyre si ushtarak dhe aktorët politikë në Irak, duke u dhënë atyre legjitimitet midis fraksioneve të caktuara politike shiite.
Përballë sfidave të brendshme dhe rajonale, këto milici tani e shohin situatën siriane si një mundësi për të forcuar kapacitetet e tyre. Duke siguruar kufirin irako-sirian, ato synojnë jo vetëm të parandalojnë kthimin e grupeve terroriste, por edhe të krijojnë një korridor strategjik që i lejon ato të lehtësojnë tregtinë me aleatët e tyre rajonalë, veçanërisht me Iranin. Përpjekje të tilla mund të rrisin kontrollin e tyre në rajon, duke konsoliduar interesat e tyre në një kontekst të paqëndrueshëm rajonal.
Megjithatë, ambiciet e tyre strategjike duhet të balancohen nga qëndrime më të gjera politike dhe të sigurisë. Ndërhyrja e shtuar në dinamikën siriane rrezikon të tërheqë reagime negative nga fuqitë rivale dhe shtetet perëndimore, veçanërisht Izraeli.
2. Iraku në një rend të ri rajonal
Ndikimi i situatës siriane në Irak shkon përtej dinamikës së thjeshtë të milicive. Ekuilibri i ri rajonal, i shënuar nga rënia e regjimit të Asadit, rritja e ndikimit të fuqive rivale dhe dëshira e Teheranit për të forcuar ndikimin e tij, e vendos Irakun në qendër të manovrave të reja strategjike. Prandaj, milicitë pro-iraniane jo vetëm që mund të rrisin prerogativat e tyre ushtarake, por gjithashtu mund të luajnë një rol kyç në dinamikën e brendshme politike në Irak, duke forcuar partneritetin e tyre me Iranin për të vepruar në këtë mjedis të ri.
Me pak fjalë, ndërsa milicitë pro-Iraniane kanë mundësinë të zgjerojnë legjitimitetin dhe aftësitë e tyre përmes paqëndrueshmërisë siriane, ato gjithashtu përballen me sfida të mëdha: veprimet izraelite, pozicioni i administratës Trump, presionet e brendshme në Irak dhe pasiguritë në rajon. Aftësia e këtyre milicive për t’u përshtatur dhe për të shmangur një përshkallëzim në veprimet e tyre mund të përcaktojë të ardhmen e tyre në rajon dhe rolin e tyre në ekuilibrin e ri strategjik në Lindjen e Mesme.
E. TURQIA: NJË LOJTAR KYÇ NË RRITJE
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përfaqëson një pikë kthese të madhe strategjike për Turqinë, me pasoja që shtrihen në politikën e saj të brendshme, strategjinë rajonale dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Përballë këtij konfigurimi të ri rajonal, Ankaraja e gjen veten përballë disa sfidave kryesore, veçanërisht menaxhimi i çështjes së refugjatëve sirianë, intensifikimi i operacioneve të saj ushtarake në Siri dhe marrëdhëniet e saj me fuqitë perëndimore dhe rajonale.
1. Çështja e refugjatëve sirianë në qendër të debatit të brendshëm
Që nga fillimi i konfliktit sirian, Turqia ka pritur rreth 3 milionë refugjatë sirianë në territorin e saj, për shkak të afërsisë gjeografike me Sirinë dhe politikës së saj fillestare të hapjes. Megjithatë, kjo situatë ka krijuar tensione të brendshme, ekonomike dhe politike, në një vend që tashmë përballet me sfida strukturore ekonomike.
Rënia e regjimit të Asadit e ka ringjallur këtë debat. Çështja e kthimit të mundshëm të këtyre refugjatëve në Siri tani është në qendër të shqetësimeve politike dhe sociale në Turqi. Duke qenë për një kohë të gjatë një çështje ndarëse, tani gëzon një konsensus të gjerë si midis popullatës ashtu edhe liderëve politikë turq, veçanërisht për shkak të nevojës për të shkëputur vendin nga kjo krizë humanitare dhe për të reduktuar presionet sociale.
Ankaraja tani shpreson të lehtësojë kthimin e refugjatëve si pjesë e një plani rindërtimi në Siri, me mbështetjen e komunitetit ndërkombëtar. Megjithatë, këto projekte përballen me disa pengesa, përfshi pasigurinë e vazhdueshme në shumë rajone siriane, mungesën e infrastrukturës adekuate dhe rivalitetet politike midis grupeve lokale dhe fuqive të huaja.
Prandaj, Turqisë do t’i duhet të lëvizë brenda një ekuilibri delikat midis imperativëve të brendshëm të integrimit dhe zhvendosjes së këtyre refugjatëve e detyrimeve të saj ndërkombëtare, duke kërkuar të shmangë çdo nxitim në procesin e kthimit.
2. Operacionet dhe ambiciet ushtarake turke në Siri
Rënia e regjimit sirian i jep gjithashtu nxitje të re ambicieve ushtarake të Turqisë në Sirinë verilindore. Për disa vite, Ankaraja ka mbështetur grupet rebele dhe ka kryer operacione ushtarake për të siguruar kufijtë e saj dhe për të dobësuar grupet që i konsideron kërcënime për sigurinë e saj kombëtare, pikërisht grupet e lidhura me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) dhe forcat siriane aleate me Shtetet e Bashkuara.
Në terren, avancimi i trupave ndihmëse të ushtrisë turke në Sirinë verilindore, shpesh të përbëra nga grupe opozitare siriane, mund të intensifikohet pas rënies së Asadit. Këto manovra synojnë të krijojnë një zonë tampon të sigurisë për të kundërshtuar kërcënimet kurde dhe për të siguruar stabilitetin e mundshëm të kufirit turko-sirian. Megjithatë, këto veprime nuk zhvillohen pa fërkime. Shtetet e Bashkuara dhe Iraku kanë shprehur shqetësime mbi stabilitetin rajonal, veçanërisht në zonën kufitare irako-siriane, ku Turqia po kërkon të zgjerojë ndikimin e saj.
Intensifikimi i këtyre operacioneve mund të kritikohet gjithashtu nga komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht për shkak të rreziqeve të një rigjallërimi të grupeve ekstremiste si Shteti Islamik (IS) në këto zona të destabilizuara. Prandaj, Turqisë do t’i duhet t’i menaxhojë këto operacione me kujdes të shtuar për të shmangur një rritje të re të ekstremizmit në një rajon tashmë të rrënuar nga konflikte të shumëanshme.
3. Zgjerimi i zonës tampon: një strategji me rrezik
Në këtë kontekst, Ankaraja po shqyrton forcimin e zonës së saj tampon në Siri. Strategjia synon të krijojë një rajon të sigurt nën kontrollin turk ku refugjatët mund të zhvendosen, duke parandaluar zgjerimin e grupeve armiqësore si milicitë kurde ose ISIS. Megjithatë, ky zgjerim do të përfshinte negociata të reja me fuqitë perëndimore, veçanërisht Shtetet e Bashkuara dhe me lojtarë të tjerë rajonalë si Irani.
Menaxhimi i një zone të tillë tampon është kompleks, që kërkon jo vetëm bashkëpunim ushtarak, por edhe mbështetje të gjerë diplomatike dhe ekonomike. Fuqitë perëndimore, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, mund t’i shohin këto veprime si një sfidë ndaj ndikimit të tyre në rajon, ndërsa Irani mbetet një lojtar kyç me ambiciet e veta strategjike në Siri.
Prandaj, Turqia do të duhet të manovrojë me mjeshtëri në këtë lojë strategjike, duke balancuar interesat e saj të sigurisë, marrëdhëniet e saj me partnerët e saj ndërkombëtarë dhe ambiciet për të stabilizuar rajonin përmes mekanizmave të kontrollit ushtarak.
4. Ringjallja e Shtetit Islamik: një shqetësim i madh
Ringjallja e mundshme e Shtetit Islamik në këtë ekuilibër të ri rajonal mbetet një shqetësim i madh për Ankaranë. Megjithëse ISIS ka humbur pjesën më të madhe të territorit të tij në Siri dhe Irak, vakumi aktual i sigurisë, veçanërisht në Sirinë verilindore, mund të lejojë që grupi terrorist të ringrihet nga hiri.
Kështu, Turqia përballet me një sfidë të dyfishtë: sigurimin e kufijve të saj duke parandaluar ringjalljen e ISIS, ndërsa menaxhon marrëdhëniet e saj me fuqitë perëndimore në këtë kontekst të brishtësisë së sigurisë. Në këtë kontekst, operacionet ushtarake turke në rajon mund të shihen si një mjet për të parandaluar sulmet nga Shteti Islamik dhe konfirmuar prezencën e autoritetit të saj në një mjedis gjithnjë e më kompleks.
5. Drejt një Turqie të riorientuar strategjikisht
Rënia e regjimit të Asadit dhe dinamika e re në Siri kërkon që Ankaraja të riorientojë strategjinë e saj në disa nivele: menaxhimi i refugjatëve, sigurimi i kufijve të saj, konsolidimi i operacioneve të saj ushtarake në Sirinë verilindore dhe zgjerimi i zonës së saj tampon.
Në të njëjtën kohë, Turqisë do t’i duhet të ruajë një ekuilibër delikat me aleatët e saj perëndimorë, veçanërisht në kontekstin e ambicieve të saj rajonale dhe marrëdhënieve të tensionuara me Shtetet e Bashkuara.
Në këtë mjedis të ri, Turqia shfaqet si një lojtar kyç dhe qendror, por në rritje të fortë, që kërkon të forcojë ndikimin e saj rajonal duke shmangur izolimin ndërkombëtar. Evoluimi i strategjisë së saj në këtë kontekst do të përcaktojë jo vetëm rolin e saj në rindërtimin e Sirisë, por edhe pozicionimin e rëndësishëm në ekuilibrin e ri gjeopolitik të Lindjes së Mesme.
F. TERRITORET KURDE TË SIRISE VERILINDORE: MES KËRCËNIMEVE DHE SFIDAVE STRATEGJIKE
Rajonet kurde në Sirinë verilindore, më së shumti të grupuara nën emrin “Rojava”, pas rënies së regjimit sirian e gjejnë veten në zemër të një loje komplekse të dinamikave gjeopolitike. Këto territore, tashmë të dobësuara nga konflikti shumëvjeçar, po përballen me kërcënime të tjera të mëdha, për shkak të avancimit të trupave ndihmëse të ushtrisë turke, të cilët po ndjekin objektivat e tyre të sigurisë në këtë rajon strategjik.
1. Një avancim ushtarak turk, potencialisht destabilizues
Turqia, në kontekstin e rënies së regjimit të Asadit dhe rikompozimeve të vazhdueshme gjeopolitike, po intensifikon operacionet e saj në verilindje të Sirisë. Këto operacione mbështeten në përdorimin e përfaqësuesve lokalë (grupet rebele siriane të mbështetura nga Ankaraja) dhe synojnë të krijojnë një zonë të sigurt mbrojtëse për të kufizuar ndikimin e grupeve kurde në rajon. Që nga fillimi i operacioneve të saj ushtarake në vitin 2016 e deri më sot, Ankaraja ka konsoliduar praninë e saj në rajone kyçe duke kërkuar të dobësojë krahun e armatosur të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) dhe aleatët e saj lokalë.
Marrëveshja e vitit 1998 me Hafëz al-Asadin, e cilësuar shpesh si Marrëveshja e Adanasë, i lejoi Turqisë të krijonte de facto një zonë tampon në kufirin sirian, duke dobësuar aftësitë e PKK-së në juglindje të Turqisë. Me rënien e regjimit të Asadit dhe krijimit të vakumit të sigurisë, Ankaraja sheh mundësi për të zgjeruar këtë zonë tampon, duke u bazuar në operacionet e saj ushtarake dhe mbështetjen e saj ndaj grupeve rebele lokale.
Por, intensifikimi i këtyre operacioneve mund të jetë gjithashtu i rrezikshëm, veçanërisht duke pasur parasysh emergjencën e ruajtjes së stabilitetit në zonën kufitare irako-siriane, të kërkuar nga Bagdadi dhe Shtetet e Bashkuara.
Ky stabilitet është thelbësor për të parandaluar paqëndrueshmërinë rajonale nga krijimin e hapësirave të reja që mund të shfrytëzohen nga grupe si Shteti Islamik (IS), i cili po kërkon të rigrupohet dhe ringrihet në kontekstin e dekompozimit të sigurisë.
2. Pozicioni i kurdëve përballë këtyre sfidave
Kurdët, veçanërisht ata të Administratës Autonome të “Rojava-ve”, përballen me sfida të mëdha me këtë përparim turk. Në të vërtetë, autonomia e tyre në Sirinë verilindore kërcënohet vazhdimisht nga ambiciet e Ankarasë, e cila kërkon të çmontojë kontrollin e tyre territorial. Kjo dinamikë i vendos forcat kurde në një pozitë veçanërisht të cenueshme, për shkak të varësisë së tyre nga fuqitë perëndimore si Shtetet e Bashkuara, por edhe për shkak të luftës së tyre kundër Shtetit Islamik.
Kurdët arritën të imponoheshin si një forcë kyçe në luftën kundër Shtetit Islamik në vitet 2014-2019, veçanërisht falë ndihmës së koalicionit ndërkombëtar. Megjithatë, marrëdhënia e tyre me fuqitë perëndimore është komplekse, e karakterizuar nga bashkëpunimi i rastit, por edhe divergjenca strategjike me Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj në rajon.
Ky faktor i ka lënë kurdët në një situatë delikate përballë operacioneve turke, të cilat synojnë jo vetëm PKK-së, por edhe dobësimin e autonomisë politike dhe ushtarake të Rojava-ve.
3. Interesat perëndimore në rajon: një ekuilibër i pasigurt
Turqia po kërkon të konsolidojë pozicionin e saj në Sirinë verilindore duke shfrytëzuar vakumin e sigurisë për të rritur ndikimin e saj. Megjithatë, ajo duhet të merret me interesat strategjike perëndimore në rajon, veçanërisht në hapësirën e një konteksti sirian që mbetet i paqëndrueshëm dhe ka të ngjarë të favorizojë rishfaqjen e Shtetit Islamik.
Shtetet e Bashkuara dhe partnerët e tyre perëndimorë kanë ofruar mbështetje ushtarake për forcat kurde në luftën e tyre kundër ISIS, duke ndihmuar në kontrollimin e grupit në disa rajone kyçe. Kjo dinamikë krijon presion mbi Turqinë, e cila dëshiron të dobësojë aftësitë kurde, ndërkohë që kufizon rrezikun që paqëndrueshmëria rajonale mund të hapë rrugën për ringjalljen e ISIS. Dëshira për të ruajtur stabilitetin, duke respektuar aleancat strategjike me Turqinë, mbetet një ekuilibër i vështirë për t’u mbajtur për fuqitë perëndimore.
Dinamika është edhe më komplekse pasi Turqia dhe aleatët e saj perëndimorë kanë ndonjëherë vizione të ndryshme në lidhje me strategjinë e stabilizimit në këtë rajon, veçanërisht me rëndësinë që Ankaraja i jep operacioneve ushtarake kundër milicive kurde, ndërsa Perëndimi mbetet i fokusuar në luftën kundër ISIS. dhe stabilizim politik.
4. E ardhmja e Rojava dhe sfidat e saj strategjike
Përballë kërcënimeve turke, kurdët duhet të manovrojnë me kujdes mes disa emergjencave: të ruajnë autonominë e tyre politike, të forcojnë bashkëpunimin e tyre me Shtetet e Bashkuara dhe koalicionin ndërkombëtar, duke i rezistuar përparimeve ushtarake të Ankarasë. E ardhmja e Rojava do të varet nga aftësia e tyre për të balancuar marrëdhëniet e tyre me aleatët e tyre perëndimorë dhe për të forcuar kapacitetet e tyre qeverisëse dhe mbrojtëse përballë sfidave të sigurisë dhe atyre politike.
Prandaj, situata në Sirinë verilindore mbetet e paqëndrueshme, e karakterizuar nga ambiciet konkurruese, rivalitetet gjeopolitike dhe dinamikat e brendshme militante. Kurdët, ndërkohë që vazhdojnë të luftojnë kundër Shtetit Islamik, duhet të përgatisin gjithashtu një përgjigje më shumë politike dhe më pak ushtarake ndaj ambicieve ekspansioniste turke e njëkohësisht të kërkojnë mekanizma për dialog me partnerët e tyre perëndimorë për të shmangur izolimin strategjik në një mjedis gjithnjë e më të paqëndrueshëm.
Turqisë, nga ana e saj, do t’i duhet të manovrojë në të njëjtën dinamikë me llogaritje të qarta strategjike, duke integruar presionin nga Shtetet e Bashkuara, Iraku dhe objektivat e saj të sigurisë së brendshme në një ekuilibër të brishtë.
G. JORDANIA: SHQETËSIM NË RRITJE
Jordania, e vendosur në kufirin perëndimor të Sirisë, mbetet një lojtar kyç në dinamikën aktuale rajonale. Përballë trazirave të shkaktuara nga rënia e regjimit sirian dhe ngritja e grupeve të tilla si Hayat Tahrir al-Sham (HTS) në disa rajone, AmanI e sheh këtë situatë si një faktor rreziku potencial për stabilitetin e tij të brendshëm.
1. Rritja e ndikimit islamist
Jordania është veçanërisht e shqetësuar për rritjen e ndikimit islamist në Siri. HTS, i cili është një grup që doli nga grupet xhihadiste siriane dhe është i rrënjosur fuqishëm në provincën Idlib, përfaqëson një faktor destabilizues në rajon. Kjo rritje e pushtetit shihet si një sinjal shqetësues për Jordaninë, e cila është përballur me sfida të brendshme të lidhura me dinamikat islamike në të kaluarën.
Ekziston gjithashtu shqetësimi se këto grupe mund të zgjerojnë ndikimin e tyre në zonat kufitare ose të nxisin fraksione ndjekësish brenda vetë Jordanisë. Një dinamikë e tillë do të kishte pasoja të rëndësishme politike dhe të sigurisë, veçanërisht duke pasur parasysh lidhjet historike dhe rrjetet ekzistuese ndërkufitare në rajon.
2. Zgjedhjet legjislative dhe fuqizimi i Frontit të Veprimit Islamik
Një tjetër faktor me peshë është rritja politike e grupeve të brendshme islamike në Jordani. Në zgjedhjet legjislative të shtatorit 2024, Fronti i Veprimit Islamik (FVI), partia kryesore islamike e vendit, fitoi një numër të konsiderueshëm vendesh.
Kjo fitore i atribuohet kryesisht pakënaqësisë popullore të krijuar nga lufta kundër Hamasit, vështirësive ekonomike në rritje dhe perceptimit se politikat e qeverisë aktuale nuk kanë arritur të përmbushin aspiratat sociale të popullsisë.
Edhe nëse stabiliteti politik mbetet përgjithësisht i siguruar nga pesha tradicionale e fiseve jordaneze në ekuilibrin e brendshëm, kjo dinamikë elektorale tregon një polarizim të shtuar dhe një rritje të ndikimit islamist, i cili, sipas disa analistëve, mund të dobësojë kontrollin e shtetit në disa rajone. Ndikimi i mundshëm i këtyre ndryshimeve mund të prishë ekuilibrat e brendshëm politikë të mbretërisë, veçanërisht në rajonin perëndimor të kufirit me Sirinë.
3. Presionet në kufirin sirian
Jordania përballet me presion në rritje të sigurisë dhe migracionit në kufirin e saj perëndimor, me flukset e vazhdueshme të refugjatëve sirianë dhe dinamikën e zhvillimit të konfliktit rajonal. Përmbysja e regjimit sirian ka sjellë pasiguri të reja sigurie përgjatë këtij kufiri, veçanërisht me praninë e shtuar të grupeve islamike dhe përpjekjet e tyre të mundshme për të depërtuar në rajon.
Në këtë kontekst, Amani do të duhet të forcojë aftësitë e tij të kontrollit duke shmangur kompromentimin e marrëdhënieve të tij me fuqitë e huaja, veçanërisht Shtetet e Bashkuara dhe anëtarët e koalicionit ndërkombëtar. Në të njëjtën kohë, mbretëria duhet të vazhdojë të balancojë përpjekjet e saj për të kufizuar presionet migratore duke ruajtur stabilitetin e saj të brendshëm politik.
4. Drejt një ekuilibri të pasigurt
Kombinimi i rritjes së ndikimit islamik në Siri, shqetësimeve të brendshme mbi rezultatet e zgjedhjeve dhe dinamikës ndërkufitare e vendos Jordaninë në një pozitë delikate. Autoritetet duhet të manovrojnë kujdeshëm mes ruajtjes së interesave të tyre të brendshme politike, sigurimit të kufijve dhe menaxhimit të marrëdhënieve të tyre me aktorët rajonalë dhe ndërkombëtarë.
Kështu, ndërsa Jordania mbetet një lojtar kyç në stabilitetin rajonal, ajo duhet gjithashtu të lundrojë me kujdes në këtë kontekst kompleks ku rritja e tensioneve në Siri, e kombinuar me sfidat e brendshme, mund të komprometojë ekuilibrat e saj të brishtë.
H. IZRAELI: NJË LOJTAR I VENDOSUR NË NJË LINDJE TË MESME TË TRONDITUR
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përfaqëson një përmbysje të madhe strategjike për Izraelin, duke shënuar një pikë kthese në dinamikën rajonale me të cilën vendi duhet të përshtatet. Izraeli mbetet një nga aktorët më të vëmendshëm ndaj zhvillimeve në Siri, veçanërisht për shkak të shqetësimeve të tij të sigurisë, ambicieve gjeostrategjike dhe rivaliteteve të tij me Iranin. Pas përmbysjes së regjimit të Asadit, pozicioni i Israelit, në këtë kontekst të ri, shfaqet në disa akse gjeopolitike.
1. Një mundësi sigurie: dobësimi i Iranit
Për disa vite, Izraeli e ka konsideruar Iranin si një nga kërcënimet e tij kryesore strategjike, për shkak të mbështetjes iraniane për milicitë shiite në Siri, Liban dhe pjesë të tjera të Lindjes së Mesme. Rënia e regjimit sirian, së bashku me tërheqjen e disa prej aftësive tradicionale të mbështetjes ushtarake të Asadit, dobëson pozicionin e Iranit në rajon.
Izraeli ka zhvilluar fushata të vazhdueshme ushtarake në Siri për të degraduar ndikimin iranian. Sulmet synonin depo armësh, pozicione ushtarake dhe transferime armësh të destinuara për Hezbollahun, i cili gëzon mbështetjen e Teheranit. Kjo dinamikë ka ndihmuar në dobësimin e boshtit Iran-Siri-Hezbollah, ndërkohë që i ka dhënë Izraelit një hapësirë strategjike për manovrim për të kundërshtuar ndikimin iranian.
Me rënien e regjimit të Asadit dhe vakumin e sigurisë që rezulton, Izraeli mund të kërkojë të forcojë këtë dinamikë duke konsoliduar pozicionet e tij në terren dhe duke mbajtur presion të vazhdueshëm ndaj grupeve të mbështetura nga Irani. Megjithatë, kjo strategji mbart rreziqe, veçanërisht për shkak të kompleksitetit të dinamikës rajonale dhe paqëndrueshmërisë së vazhdueshme në disa rajone siriane.
Benjamin Netanyahu, në deklaratat e tij të fundit pas marrëveshjes së armëpushimit me Hezbollahun, ka premtuar të mbajë presion të vazhdueshëm mbi Iranin dhe milicitë e tij në mënyrë që të parandalojë çdo ringritje ushtarake ose strategjike të tyre në rajon.
Kjo strategji destabilizimi dhe parandalimi ka përkeqësuar cenueshmërinë iraniane, e cila tani do të duhet të manovrojë mes presioneve të brendshme dhe të jashtme njëkohësisht.
2. Një mundësi për të kontrolluar aksin Iran-Siri
Rënia e regjimit të Asadit dobëson gjithashtu boshtin tradicional të bashkëpunimit midis Iranit dhe Sirisë. Izraeli e sheh këtë dinamikë si një mundësi për të kufizuar zgjerimin e grupeve të mbështetura nga Teherani në Siri, duke forcuar aftësinë e tij për të vepruar ushtarakisht në rajon pa pasur nevojë të përballet me një regjim sirian elastik dhe të konsoliduar.
Duke kontrolluar situatën në rajonet kyçe, duke përfshirë edhe sulmet e synuara ushtarake, Izraeli po kërkon të parandalojë krijimin e një korridori tokësor që lidh Iranin me Libanin, i cili do të ishte një levë e rëndësishme strategjike për Teheranin. Ky korridor shihet si një faktor kyç në strategjinë e zgjerimit rajonal të Iranit dhe neutralizimi i tij mbetet një nga prioritetet strategjike të Izraelit.
Në këtë kontekst, rënia e regjimit të Asadit i jep Izraelit një mundësi më të mirë për të forcuar pozicionin e tij ushtarak dhe marrëdhëniet me partnerët rajonalë, si Turqia apo edhe disa vende të moderuara arabe, duke vazhduar veprimet e tij kundër Iranit.
3. Marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe aleatët perëndimorë
Pozicioni strategjik i Izraelit ndikohet gjithashtu nga marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe politikat e tyre ndaj rajonit pas rënies së regjimit sirian. Shtetet e Bashkuara, me tërheqjen e tyre të pjesshme dhe qasjen pragmatike në rajon, mbështesin Izraelin në vullnetin e tij për të frenuar Iranin, ndërkohë që kërkojnë të stabilizojnë situatën në Siri përmes mjeteve diplomatike dhe ushtarake.
Izraeli po rikalibron prioritetet e tij në këtë mjedis të ri. Me kërcënimin iranian si sfond, Izraeli dëshiron të ruajë një ekuilibër strategjik në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera perëndimore, duke u treguar i aftë për të ndërmarrë veprime të pavarura ushtarake për të mbrojtur interesat e tij.
4. Sfidat e brendshme: ruajtja e sigurisë dhe reagimi ndaj tensioneve rajonale
Situata pas rënies së regjimit të Asadit paraqet edhe sfida të brendshme për Izraelin. Vakumi i sigurisë në Siri, veçanërisht në disa rajone afër kufijve të saj, mund të lejojë një ringjallje të grupeve ekstremiste ose fraksioneve të reja armiqësore. Izraeli do të duhet të monitorojë nga afër zhvillimet në Lartësitë Golan, një rajon strategjik në kufi me Sirinë, ku grupet ekstremiste mund të përfitojnë nga kaosi rajonal.
Izraeli gjithashtu do të duhet të qëndrojë vigjilent për dinamikat e brendshme brenda fqinjëve të tij arabë. Rënia e Asadit mund të hapë hapësira të reja për grupet ekstremiste ose konflikte ndërkufitare. Kjo situatë, e kombinuar me ambiciet e Iranit për të mbajtur një prani rajonale, e detyron Izraelin të forcojë aftësitë e tij mbikëqyrëse dhe ushtarake për të përballuar sfidat e reja të sigurisë.
5. Izraeli: Një lojtar për t’u vëzhguar
Izraeli mbetet një nga pengesat kryesore për milicitë pro-Iraniane në Irak. Për disa vite, shteti hebraik ka kryer operacione ushtarake të synuara për të dobësuar ndikimin iranian në rajon, duke përfshirë edhe goditjen e objektivave ushtarakë të lidhur me Iranin në Siri. Megjithatë, këto operacione nuk kufizohen vetëm në Siri.
Izraeli tashmë ka kryer sulme në Siri, duke synuar depot e armëve, qendrat e milicisë dhe infrastrukturën ushtarake që i atribuohen grupeve të mbështetura nga Teherani. Zona tampon nuk është më tabu sepse forcat izraelite kanë kaluar kufirin në lartësitë e Golanit, duke u afruar dukshëm më pranë kryeqytetit, Damaskut.
Në këtë kontekst, rënia e regjimit sirian dhe paqëndrueshmëria si pasojë mund ta shtyjnë Izraelin të intensifikojë operacionet e tij ushtarake në Irak, duke pasur parasysh se aksi Iran-Siri-Irak përbën një kërcënim strategjik.
Administrata Trump, ndonëse më agresive ndaj Iranit se disa nga paraardhësit e saj, ka treguar gjithashtu vendosmëri në drejtim të mosangazhimit gradual të SHBA-së dhe mbështetjes për veprimet që synojnë frenimin e ndikimit iranian në rajon.
Kjo dinamikë krijon një mjedis veçanërisht delikat për milicitë pro-Iraniane. Dëshira e tyre për të siguruar objektivat e tyre strategjike mund të bjerë në konflikt me qëndrimet izraelite dhe amerikane, të cilat mbeten të vendosura për të kufizuar zgjerimin e ndikimit iranian.
Në këtë mjedis të ri rajonal të shënuar nga rënia e regjimit sirian, Izraeli po përshtat një strategji pragmatike, duke kombinuar veprimet e synuara ushtarake me bashkëpunimin e përforcuar diplomatik. Objektivi i Izraelit mbetet i qartë: të frenojë Iranin, t’i dobësojë mbështetësit e rajonalë, të ruajë epërsinë e tij ushtarake dhe të sigurisë, ndërsa përfiton nga vakumi i krijuar nga rënia e Asadit për të ripërcaktuar pozicionet e tij strategjike.
Kjo strategji përballet, megjithatë, me pasiguritë në rajon. Izraeli do të duhet të menaxhojë jo vetëm ngritjen e grupeve islamike si HTS, por edhe dinamikën më të gjerë të konkurrencës rajonale, duke përfshirë fuqi si Shtetet e Bashkuara, Rusia, Turqia dhe Irani. Nëpërmjet kapacitetit të tij për parashikim, gatishmërisë ushtarake dhe aleancave të tij, Izraeli mbetet një lojtar kyç në këtë kontekst kompleks, i vendosur për të siguruar interesat e tij strategjike në një Lindje të Mesme në ristrukturim të plotë.
PËRFUNDIM: NJË EKUILIBËR I RI RAJONAL
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënon fundin e një epoke politike në Lindjen e Mesme dhe i hap rrugën një rikompozimi gjeopolitik jashtëzakonisht kompleks. Kjo përmbysje e madhe, që ndodhi falë kombinimit të përpjekjeve të brendshme, ndërhyrjeve të huaja dhe dinamikave rajonale, ka modifikuar thellësisht ekuilibrin e forcave në rajon. Megjithatë, pavarësisht nga ky ndryshim simbolik, stabiliteti mbetet i pasigurt dhe shumë sfida mbeten ende.
Zhdukja e regjimit sirian, siç njihej, nuk do të thotë fundi i konflikteve apo zgjidhje e krizave historike. Siria mbetet një vend i fragmentuar, me grupe rebele, milici, fuqi të huaja dhe dinamika sektare që do të vazhdojnë të ndikojnë në të ardhmen e saj. Në këtë kuptim, rënia e Asadit nuk është një pikë përfundimtare, por një kapitull i ri në një luftë civile që mbetet e shënuar nga interesa të ndryshme dhe ambicie të shumta gjeopolitike.
Më gjerësisht, kjo situatë çon në një ripozicionim të aktorëve rajonalë dhe ndërkombëtarë. Turqia, Irani, Israeli, Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe fuqitë e tjera kanë të gjitha interesa ndërthurëse dhe ndonjëherë konfliktuale, duke gjeneruar tensione të reja dhe aleanca të reja në një kontekst rajonal tashmë të paqëndrueshëm. Kjo dinamikë po rivizaton kufijtë e ndikimit, ndërkohë që e vendos luftën kundër grupeve ekstremiste si Shteti Islamik në qendër të prioriteteve strategjike.
Për më tepër, duket se rënia e regjimit të Asadit mund të ketë pasoja për konfliktin izraelito-palestinez, edhe nëse ky i fundit rrezikon të bjerë në plan të dytë në një kontekst ku stabiliteti rajonal mbetet i brishtë. Prioritetet e shumë fuqive tani po orientohen drejt rindërtimit, menaxhimit të milicive dhe stabilizimit të sigurisë, duke reduktuar vëmendjen ndaj çështjes palestineze. Kjo situatë nënvizon nevojën për të mos harruar përmasat historike të konfliktit duke marrë parasysh realitetet e reja gjeopolitike.
Me pak fjalë, megjithëse rënia e regjimit sirian përfaqëson një pikë kthese vendimtare, ajo nuk përbën as një zgjidhje dhe as një rend të ri të vendosur. Përkundrazi, ajo krijon një ekuilibër të ri rajonal, ku ambiciet, aleancat, betejat për pushtet dhe aspiratat politike do të vazhdojnë të formësojnë Lindjen e Mesme. Stabiliteti dhe paqja në rajon do të varen nga aftësia e fuqive rajonale dhe ndërkombëtare për të menaxhuar këto dinamika me pragmatizëm, bashkëpunim dhe vizion strategjik afatgjatë.
Arben P. Cici- ambasador, Pro-rektor
