Ideja e Amerikës si një komb i jashtëzakonshëm shpesh ofrohet përmes shprehjes “një qytet I ndriçuar mbi kodër”. Por njerëzit harrojnë se si John Winthrop e përdori për herë të parë këtë përshkrim në vitin 1630, teksa i drejtohej grupit të tij të Pelerinëve që po niseshin drejt Botës së Re: “Ne do të jemi si një qytet mbi një kodër, sytë e të gjithë njerëzve janë mbi ne.”
Sot, sytë e botës me siguri janë mbi Amerikën, por shumë vëzhgues të huaj përshkruajnë një qytet dikur të ndriçuar, i cili duket se po zhytet në errësirë. Ata shohin se si Presidenti Donald Trump po transformon politikën e jashtme të Amerikës dhe imazhin e saj në botë. Në vend të një ndërkombëtarizmi të butë, por të admiruar globalisht, Trump promovon vlerat e ngushta dhe transaksionale të një biznesmeni të pasurive të paluajtshme. Ai sillet sikur bujaria është për budallenjtë. Në botën e tij, kombet e fuqishme domosdoshmërisht dominojnë të dobëtit dhe fuqia përcakton çfarë është e drejtë.
Pyetja që ngrihet është: Teksa Trump po shkatërron versionin e vjetër të politikës së jashtme amerikane, çfarë synon të ndërtojë në vend të saj? Karriera e tij na jep pak dëshmi për një mendim strategjik. Ai ka qenë më shumë një përçarës dhe negociator sesa ndërtues. Mandati i tij i parë u shenjua nga ndryshime të vazhdueshme në personel dhe politika, me pak arritje të qëndrueshme.
Vlerësimi më i mirë për “vizionin” strategjik të Trump-it që kam parë vjen nga Alex Younger, ish-drejtues i shërbimit inteligjent britanik MI6. Në një intervistë më 21 shkurt për BBC “Newsnight”, ai tha se “ne jemi në një epokë të re ku, përgjithësisht, marrëdhëniet ndërkombëtare nuk do të përcaktohen nga rregullat dhe institucionet shumëpalëshe. Ato do të përcaktohen nga njerëzit e fuqishëm dhe marrëveshjet.”
Younger krahasoi diplomacinë e ashpër të Trump-it me Konferencën e Jaltës të vitit 1945, ku liderët dominues të kohës së luftës – Presidenti Franklin D. Roosevelt, udhëheqësi sovjetik Joseph Stalin dhe Kryeministri britanik Winston Churchill – ndanë Evropën pa marrë parasysh dëshirat e kombeve më të vogla. “Ky është botëkuptimi drejt të cilit po shkojmë për një sërë arsyesh, dhe nuk besoj se do të kthehemi pas te ai që kishim më parë,” argumentoi Younger.
Shembulli më i qartë i këtij mentaliteti neo-Jaltë është mënyra se si Trump ka zhvilluar fazën paraprake të negociatave për paqen në Ukrainë. Ai ka ushtruar presion mbi presidentin e dobët ukrainas, Volodymyr Zelensky (“Ti nuk i ke letrat në dorë”) që të përshtatet me ato që ai i sheh si interesat e lojtarëve të mëdhenj: Shtetet e Bashkuara dhe Rusia. Duke ndjekur këtë marrëveshje paqeje, ai shpall se “edhe Kina mund të ndihmojë”.
Trumpi duket se parashikon një ekuilibër të ri të fuqive me tre shtylla kryesore: Shtetet e Bashkuara, plus Rusinë dhe Kinën, udhëheqësit e të cilave ai i sheh si të ngjashëm. Pjesa tjetër e botës, përfshirë aleatët më të vjetër të Amerikës, duhet të kujdeset vetë për veten.
Reagimi i zemëruar i senatorit francez Claude Malhuret në një fjalim javën e kaluar është cituar në mbarë botën: “Mesazhi i Trump-it është se të qenit aleat i tij nuk ka asnjë dobi, sepse ai nuk të mbron, të vendos më shumë tarifa se sa armiqve të tij dhe të kërcënon të të marrë territoret e tua, ndërsa mbështet diktatorët që të pushtojnë.”
Bota nuk ka të drejtë vote për politikën amerikane, por ka mendime të forta. Një sondazh evropian i publikuar këtë muaj tregoi se perceptimi pozitiv për Shtetet e Bashkuara ka rënë ndjeshëm në Britani, Danimarkë, Francë, Gjermani, Itali, Spanjë dhe Suedi – duke u ulur me 20 pikë ose më shumë në disa nga këto vende. Në Kanada, vetëm 1 në 3 persona ka një opinion pozitiv për Amerikën e Trump-it. Një sondazh i dhjetorit zbuloi se 63 për qind e japonezëve janë të shqetësuar për një mandat të dytë të Trump-it.
Ajo që e ka habitur botën është se sa shpejt Trump ka përmbysur angazhimet e kahershme të Shteteve të Bashkuara. Sekretari i Shtetit, Marco Rubio, u mburr të hënën se kishte shkurtuar 83 për qind të programeve të USAID.
Trump e ndaloi ndihmën ushtarake dhe të inteligjencës për Ukrainën për të ushtruar presion për lëshime. Ai e çmontoi kundërvënien e SHBA-së ndaj Rusisë së Vladimir Putinit aq shpejt, sa një zëdhënës i Kremlinit deklaroi: “Administrata e re po ndryshon me shpejtësi të gjitha konfigurimet e politikës së jashtme. Kjo përputhet gjerësisht me vizionin tonë.”
Trumpi mund të jetë duke bërë një gabim të madh me përçmimin e tij për Evropën – e cila duket se po gjen zërin e vet pas dekadash ndjekjeje pasive të Uashingtonit.
Liderë evropianë thonë se janë aq të shqetësuar për një Rusi ekspansioniste, saqë janë të gatshëm të ndërmarrin një qëndrim të fortë në Ukrainë duke angazhuar trupa për të penguar agresionin e mëtejshëm pas një armëpushimi. Rusët janë të zemëruar, por nëse Evropa qëndron e palëkundur, a do të mbajë vërtet Trumpi anën e Putinit kundër aleatëve më të afërt të Amerikës? E dyshoj.
Strategjia ekonomike globale e Trump-it është më e qartë sesa objektivat e tij të politikës së jashtme, por jo më pak destabilizuese. Ai propozon rikthimin e barrierave tarifore të vendosura në fund të shekullit të 19-të, kur Shtetet e Bashkuara po përpiqeshin të zhvillonin industritë e tyre prodhuese përballë konkurrencës evropiane. Në teori, ngritja e mureve të ngjashme tarifore do të rriste aq shumë çmimet e importeve, saqë investitorët do të nxiteshin të ndërtonin fabrika të reja dhe të nisnin “Epokën e Artë të Amerikës” së Trump-it. Por ky proces – “periudha e tranzicionit”, siç e quajti Trump këtë javë – ka të ngjarë të zgjasë shumë vite.
Në të vërtetë, kjo strategji e bazuar tek tarifat nuk përputhej as me ekonominë globalizuese të Epokës së Artë, e lëre më me Amerikën e shekullit XXI. Edhe vetë presidenti William McKinley, kampioni i tarifave të larta, e kuptoi më vonë se “barrierat e tepruara tregtare do të pengonin zhvillimin dhe do të kufizonin potencialin e rritjes së vendit,” siç shkruan biografi i tij, Robert W. Merry. Deri në fund të presidencës së tij në vitin 1901, McKinley “e pa qartë një epokë të re ku Amerika do të luante një rol të madh në tregtinë globale.”
Shumë ekonomistë e shohin vizionin e Trump-it si të paqëndrueshëm.
Por le të imagjinojmë se muret tarifore të Trump-it arrijnë të tërheqin Shtetet e Bashkuara jashtë sistemit ekzistues ndërkombëtar të tregtisë. Si do të reagonte pjesa tjetër e botës? Fillimisht, vendet e tjera do të vendosnin tarifat e tyre, ashtu siç kanë filluar ta bëjnë tashmë Kanadaja, Meksika dhe Kina. Por me kalimin e kohës, këto vende ka të ngjarë të formojnë koalicione tregtare – me Evropën dhe Jugun Global që do të arrinin marrëveshje me Kinën, gjithnjë e më dominuese, duke shmangur “Kështjellën Amerikë”.
Lawrence H. Summers, profesor në Harvard dhe një nga ekonomistët më me ndikim në botë, argumentoi këtë javë se strategjia ekonomike e Trumpit, e bazuar tek tarifat, është “tërësisht kundërproduktive.” Duke vënë në dukje rënien e mprehtë të tregjeve financiare, ai shkroi në X: “Po përjetojmë më të keqen e të dyja botëve – shqetësime për inflacionin dhe një ngadalësim ekonomik, si dhe më shumë pasiguri për të ardhmen, dhe kjo ngadalëson gjithçka.”
Këtu qëndron ajo që Trump nuk duket se e kupton: historia amerikane nuk ka të bëjë vetëm me “guximin e palëkundur”, siç e titulloi Stephen Ambrose librin e tij për eksploruesit e mëdhenj Meriwether Lewis dhe William Clark.
Ajo ka të bëjë gjithashtu me vlera morale si bujaria, toleranca dhe shpresa. Këto janë cilësitë që kanë frymëzuar botën të ndjekë udhëheqjen amerikane.
“Sytë e të gjithë njerëzve janë mbi ne,” thoshte Winthrop.
Teksa anija e tij largohej nga Anglia drejt natyrës madhështore dhe lirisë që ofronte Amerika, ai i paralajmëroi shokët e tij se nëse do të adhuronin “perëndinë e rreme të kënaqësisë dhe fitimit,” atëherë “me siguri do të zhdukemi nga kjo tokë e mirë.” / bota.al
