Argumenti i këtij studimi është se bashkimi politik i shqiptarëve, në formën e një federate funksionale, është i mundur vetëm mbi bazën e dy premiseve themelore: (1) konsolidimi i shtetit funksional dhe ekonomikisht të zhvilluar në Kosovë, dhe (2) thellimi i proceseve të integrimit euro-atlantik, të cilat e neutralizojnë dimensionin gjeopolitik të kundërshtimit rajonal. Studimi mbështetet në teoritë e shtet-ndërtimit, federalizmit dhe integrimit rajonal, si dhe në përvojat krahasuese të Evropës Qendrore.
1. Hyrje: Federata Shqiptare si horizont historik
Diskursi mbi bashkimin shqiptar ka kaluar nëpër disa etapa konceptuale: nga idealizmi romantik (shek. XIX), në projektet kombëtariste institucionale (1912–1990), e deri te diskursi modern i integrimit institucional pas vitit 1999. Në këtë fazë, çështja e bashkimit nuk trajtohet thjesht si projekt etnik, por si bashkim i dy republikave funksionale në kuadër të standardeve europiane, duke iu afruar modeleve federaliste si ai gjermano-austriak ose çekosllovak para viteve ’90.[1]
Në këtë perspektivë, formimi i Federatës Shqiptare shihet si hap i natyrshëm nëse plotësohen dy kushte themelore:
- Krijimi i një Republike funksionale në Kosovë, me institucione stabile dhe ekonomi konkurruese;
- Ndërtimi i një harmonie strategjike mes Tiranës dhe Prishtinës në politikën e jashtme dhe të sigurisë.
Republika e Kosovës, e shpallur më 2008 si rezultat i procesit të gjatë të përpjekjeve për çlirim që prej tetorit të vitit 1912, kur ajo ishte okupuar nga Serbia dhe po bënte jetën e një kolonie tipike për pothuajse tetë dekada rresht. Ndëkaq ky proces do të përshpejtohej gjatë dekadës së fundit të shekullit 20-të, kur kishte filluar procesi I shpërbërjes së Jugosllavisë,
Pavarësia e Kosovës ndërlidhet edhe me të drejtën e shqiptarëve për vetëvendosje, që konsiderohet si njëri ndër rastet më të rëndësishme të shtetndërtimit në Ballkanin e pas-Luftës së Ftohtë.
Forcimi i institucioneve, funksionaliteti i shtetit dhe stabiliteti ekonomik nuk janë vetëm objektiva të brendshme të zhvillimit politik, por edhe kushte strategjike me pasoja direkte gjeopolitike në raportet ndërshqiptare në rajon.
Në këtë kuptim, krijimi i një Republike funksionale, demokratike dhe konkurruese në Kosovë përbën një proces që ndërlidhet drejtpërdrejt me perspektivën historike të bashkimit politik, ekonomik dhe të sigurisë me Shqipërinë — proces që në literaturën akademike përkufizohet gjithnjë
e më shpesh si krijimi i Federatës Shqiptare. [1]Ky koncept nuk nënkupton anulimin e sovranitetit, por transformimin e tij në një sovranitet të përbashkët, të ngjashëm me modelet federative moderne të Europës.
Shtetndërtimi në Kosovë është i lidhur ngushtë me ndërtimin e institucioneve efektive dhe me kapacitet administrativ, që përfshin:
- depolitizimin e sektorit publik,
- funksionimin e gjyqësorit të pavarur,
- luftën kundër korrupsionit,
- profesionalizimin e administratës shtetërore.
Një shtet që arrin stabilitet institucional shndërrohet në një aktor të parashikueshëm ndërkombëtar, çka përbën parakusht thelbësor për çdo projekt federalist. [2]
2. Shteti funksional si parakusht i federalizimit
2.1. Funksionaliteti institucional
Sipas literaturës së shtet-ndërtimit, një shtet konsiderohet funksional nëse arrin të përmbushë tri kritere: monopolin legjitim të dhunës, kapacitetin administrativ dhe efektivitetin e politikave publike.² Kosova, në fazën e pas-pavarësisë, ka përparuar në disa fusha (p.sh. reforma fiskale, digjitalizimi i proceseve administrative), por ngecjet mbeten evidente në:
- depolitizimin e administratës;
- kapacitetet e sistemit të drejtësisë.
Deri së fundmi Kosova madje nuk e kishte shtrirë kontrollin e plotë në tërë territorin, rrjedhimisht nuk mund të flitej për një sovranitet të mirëfilltë. Ndërkohë kjo pengesë, me theks gjatë qeverisë Kurti 2, respektivisht legjislaturës së tetë të Kuvendit të Republikës, kjo pengesë tashmë është tejkaluar.
Në kontekstin e federalizimit, çështja e kontrollit të territorit para së gjithash do ët paraqitëte risk real, por pa risk nuk janë edhe dy pengesat e mbetura, sepse federata kërkon dy entitete të barabarta në performancë, jo vetëm në sovranitet. Në teori, federatat e ndërtuara mbi entitete të pabarabarta ekonomikisht apo institucionalisht (p.sh. Bosnja, Etiopia) kanë shfaqur probleme të vazhdueshme. [3]
2.2. Zhvillimi ekonomik si bazë e stabilitetit federal
Ekonomitë e Shqipërisë dhe Kosovës janë komplementare, por jo të integruara plotësisht. Nëse Kosova arrin të krijojë një ekonomi prodhuese, të orientuar drejt inovacionit dhe eksporteve, atëherë asimetria me Shqipërinë zvogëlohet, duke krijuar terren për negociim të barabartë federal.
Modeli dhe rrugët e ndjekura gjatë procesit të ribashkimit gjerman, respektivisht fedderimit të Gjermanisë Demokratike Gjermane [Gjermanisë Lindore] me Gjermaninë Federale [BRD], mund të shërbejë mirë.
Sipas analizave të Bankës Botërore, vendet me rritje të qëndrueshme dhe stabilitet fiskal e përqafojnë më lehtë integrimin territorial.[4] Kjo e bën modelin edhe më të aplikueshëm në rastin shqiptar.
2.3 Mbrojtja dhe siguria si element i sovranitetit modern
Republika e Kosovës tashmë ka themeluar Forcën e Sigurisë së Kosovës (FSK), e cila është duke kaluar transformimin gradual drejt një ushtrie moderne, sipas standardeve të NATO-s. Shteti funksional kërkon siguri kolektive të garantuar dhe kontroll territorial efektiv. [5]
jatë dekadës së fundit, dinamika e sigurisë në Ballkanin Perëndimor është karakterizuar nga tensione të vazhdueshme politike, rritje të ndikimit rus përmes Serbisë dhe një arkitekture të brishtë të sigurisë në Evropë. Në këtë kontekst, Republika e Kosovës ka filluar të ndërtojë gradualisht kapacitetet e saj mbrojtëse, duke kaluar nga koncepti i një forcë lehtë e armatosur në drejtim të një kapaciteti modern dhe të ndërveprueshëm me aleatët perëndimorë.
Blerjet e armatimit të viteve të fundit – që përfshijnë mjete tokësore të blinduara, sisteme të avancuara artilerie, armë precize dhe pajisje të inteligjencës taktike – përbëjnë një kthesë strategjike me ndikim të drejtpërdrejtë në forcimin e sigurisë së Kosovës.
Modernizimi i Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK) nuk është vetëm një proces teknik, por një proces me rëndësi të thellë politike dhe strategjike. Modernizimi ushtarak de fakto nënkupton investim në stabilitet dhe parandalim
2.3.1 Parimi i parandalimit
Në studimet e sigurisë, koncepti i deterrence by denial thekson se një shtet i vogël mund të parandalojë agresionin jo përmes kapaciteteve të mëdha sulmuese, por duke rritur koston që i shkaktohet agresorit potencial.
Armatimi i blerë nga Kosova – sidomos mjetet e blinduara dhe sistemet e zbulimit dhe reagimit – shërben pikërisht këtij qëllimi: të rrisë çmimin e çdo aventure ushtarake kundër saj.
2.3.2. Balancimi i asimetrisë me Serbinë
Serbia mban një forcë të madhe ushtarake të furnizuar nga Rusia, Kina dhe Franca. Me gjithë këtë pabarazi, Kosova po krijon një balancim minimal të domosdoshëm, i cili shndërrohet në element stabilizues në rajon.
Ky balancim është i natyrës:
- taktike – rritja e aftësisë për mbrojtje territoriale në veri;
- strategjike – rritja e besueshmërisë së shtetit tek komuniteti ndërkombëtar;
- psikologjike – forcimi i kohezionit të brendshëm dhe vetëbesimit institucional
- 3. Dimensioni gjeopolitik: Pse federata është e mundur vetëm në kornizën euro-atlantike
3.1. Bashkimi si proces europeizimi, jo konfliktualizimi
Teoritë e integrimit rajonal (Haas, Moravcsik) argumentojnë se bashkimet shtetërore kanë gjasa reale kur ato shihen si zgjerim i rendit ekzistues ndërkombëtar, jo si sfidë ndaj tij. [6]
Në rastin shqiptar, Bashkimi Europian dhe NATO përfaqësojnë kornizën që e neutralizon tensionin rajonal me Serbinë dhe e legjitimon bashkimin si proces të brendshëm, të koordinuar, dhe të dakorduar ndërkombëtarisht.
3.2. Efekti i rivaliteteve gjeopolitike
Gjatë dekadës së fundit, Rusia ka përdorur tensionet në Ballkan – kryesisht çështjen e Kosovës – për të penguar zgjerimin euro-atlantik.[7] Ky faktor e bën edhe më të rëndësishme konsolidimin e shtetit funksional në Kosovë, sepse pa stabilitet të plotë institucional, çdo proces federalizimi do të instrumentalizohej nga aktorët rivalë.
4. Federata Shqiptare: Modeli i mundshëm institucional
4.1. Federata simetrike
Modeli më i pranueshëm është ai në të cilin Shqipëria dhe Kosova mbeten dy njësi federale të barabarta, me:
- Parlament federal me dy dhoma;
- Qeveri federale me kompetenca në politikën e jashtme, mbrojtjen, tregun e përbashkët, arsimin;
- Kushtetutë federale;
- Ruajtjen e kompetencave të brendshme për secilin entitet.
4.2. Integrimi ekonomik si themel i federatës
Federata funksionon vetëm mbi një treg të përbashkët real. Hapat teknikë:
- harmonizimi i tatimeve dhe politikave fiskale;
- bashkimi energjetik (electrical interconnectivity + market integration);
- unifikimi i doganave;
- lëvizja e lirë e fuqisë punëtore;
- politika e përbashkët industriale.
Ky transformim e rrit automatikisht peshën ekonomike kombëtare në rajon, duke sjellë Federatën në nivelin e vendeve të vogla, por shumë të zhvilluara të BE-së.
5. Argumenti historik: Pse ky hap do të ishte “hap historik”
5.1. Përfundimi i ciklit të shtet-ndërtimit shqiptar (1912–2025)
Procesi i shtet-ndërtimit shqiptar ka qenë i fragmentuar për shkak të faktorëve gjeopolitikë. Federalizimi ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë do të përfaqësonte:
- përmbylljen e fragmentimit historik;
- stabilizimin e plotë të kombit shqiptar në Ballkan;
- krijimin e një subjekti politik që redukton ndërhyrjet rajonale e ndërkombëtare.
5.2. Federata si faktor stabiliteti rajonal
Studimet mbi federalizmin tregojnë se federatat homogjene etnikisht kanë jetëgjatësi të madhe dhe rrezik minimal konflikti.[8]
Në këtë kontekst, Federata Shqiptare është më stabilizuese sesa status quo-ja aktuale, sepse do të reduktonte:
- tensionet e vazhdueshme Prishtinë–Beograd;
- instrumentalizimin e minoriteteve;
- varësinë diplomatike nga faktori ndërkombëtar.
6. Përfundimi
Republika funksionale në Kosovë dhe ritmi në rritje i zhvillimit ekonomik në të dy anët e kufirit krijojnë terrenin optimal për një hap historik: formimin e Federatës Shqiptare. Ky proces nuk është thjesht projekt kombëtar, por një strategji moderne për rritje, zhvillim dhe stabilitet rajonal, e ankoruar fort në arkitekturën euro-atlantike të sigurisë.
Nëse Kosova arrin konsolidimin e plotë institucional dhe ekonomik, dhe Shqipëria vijon integrimin e saj në BE, atëherë bashkimi – në formën e federatës – nuk është vetëm i mundur, por ipashmangshëm në planin historik.
Fusnotat
1. Noel Malcolm, Kosovo: A Short History (New York: HarperCollins, 1998), 312–320.
2. Max Weber, Economy and Society (Berkeley: University of California Press, 1978), 54.
3. F. Fukuyama, State-Building: Governance and World Order in the 21st Century, Cornell University Press, 2004.
4. NATO, “Annual National Programme – Republic of Kosovo,” 2021.
5. World Bank, Western Balkans Regular Economic Report (Washington, DC: World Bank Publications, 2024), 11–25.
6. NATO, “Annual National Programme – Republic of Kosovo,” 2021.
7. Dimitar Bechev, Rival Power: Russia’s Influence in Southeast Europe (Yale University Press, 2017), 50–71.
8. Alfred Stepan, Comparative Federalism and Multinational Democracies (Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005), 62–80.
Bibliografia
- Bechev, Dimitar. Rival Power: Russia’s Influence in Southeast Europe. Yale University Press, 2017.
- Haas, Ernst. The Uniting of Europe. Stanford University Press, 2004.
- Malcolm, Noel. Kosovo: A Short History. HarperCollins, 1998. [dhe botimin në shqip].
- O’Leary, Brendan. Understanding Federalism. Oxford University Press, 2019.
- Stepan, Alfred. Comparative Federalism and Multinational Democracies. Johns Hopkins University Press, 2005.
- Weber, Max. Economy and Society. University of California Press, 1978.
- World Bank. Western Balkans Regular Economic Report. World Bank Publications, 2024.
- Ramabaja, Sadri, Federata Shqiptare – Kohezioni I shtetit-komb në BE, ALBANICA, 2016.
