Lufta midis Izraelit dhe Hamasit, si konfliktet e mëparshme në Lindjen e Mesme, mund të shkaktojë trazira të mëdha në ekonominë globale, madje duke e shtyrë atë në recesion nëse vendet e tjera tërhiqen në konflikt. Ekonomia globale sot duket e pambrojtur ndërsa përpiqet të rikuperohet nga një shpërthim inflacioni i përkeqësuar nga lufta e Rusisë në Ukrainë. Dhe një luftë e re në një rajon tjetër të pasur me energji mund të rindez inflacionin. Implikimet më të gjera mund të shtrihen nga një valë e re trazirash në botën arabe deri në zgjedhjet presidenciale në SHBA të vitit 2024, ku çmimet e karburantit ndikojnë në gjykimin e votuesve.
Tre skenarët
Në skenarin e parë, konflikti kufizohet kryesisht në Gaza dhe Izrael. Në të dytën, konflikti përhapet në vendet fqinje, si Libani dhe Siria, nga ku veprojnë organizatat e fuqishme terroriste të mbështetura nga Irani, duke e kthyer atë në një luftë ndërmjetëse midis Izraelit dhe Iranit. Në skenarin e tretë, lufta përshkallëzohet në një konflikt të drejtpërdrejtë ushtarak midis dy armiqve rajonalë.
Në të gjithë këta skenarë rezultati është i njëjtë: naftë më e shtrenjtë. Megjithatë, ajo që ndryshon është madhësia e ndikimit. Ndërsa konflikti përhapet, ndikimi i tij shkon përtej periferisë dhe zgjerohet në ekonominë globale.
Natyrisht, gama reale e rreziqeve është më e gjerë dhe më komplekse sesa mund të kapin këta skenarë. Edhe efektet më të ngushta kauzale ekonomike kanë rezultuar të vështira për t’u parashikuar në mes të rrjedhshmërisë së situatës në vitet e fundit, dhe është edhe më e vështirë të parashikohet evolucioni i luftërave. Megjithatë, skenarët e renditur më poshtë të paktën ndihmojnë për të marrë një ide mbi zhvillimet e mundshme në të ardhmen.
Skenari i parë: Lufta kufizohet në Gaza
Rrëmbimi dhe vrasja e tre izraelitëve në vitin 2014 nga Hamasi shkaktoi një pushtim tokësor izraelit të Gazës që la më shumë se 2,000 të vdekur. Luftimet nuk shtriheshin përtej territoreve palestineze dhe ndikimi i tyre në çmimet e naftës dhe ekonominë globale ishte i kufizuar.
Tashmë numri i të vdekurve është më i lartë. Megjithatë, është e mundur që kjo luftë të përsërisë historinë tragjike të vitit 2014 në kombinim me një aplikim më të rreptë të sanksioneve amerikane ndaj naftës iraniane.
Irani rriti prodhimin e tij të naftës me 700,000 fuçi në ditë këtë vit pasi shkëmbimet e të burgosurve dhe ngrirja e aseteve sinjalizuan një ngrohje të lidhjeve të Teheranit me Uashingtonin. Nëse nën presionin e SHBA-ve këto fuçi nafte dalin nga tregu, atëherë Bloomberg Economics vlerëson se çmimet e arit të zi do të rriten me tre deri në katër dollarë për fuçi.
Në këtë skenar efektet në ekonominë globale do të jenë minimale, veçanërisht nëse Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe rrisin prodhimin e tyre për të kompensuar humbjen e fuçive të naftës iraniane.
Në një intervistë të dhënë në margjinat e takimit vjetor të FMN-së në Marok, Sekretarja e Brendshme e SHBA-së, Janet Yellen, tha se ajo nuk sheh shenja të “efekteve të mëdha në ekonomi” në këtë fazë. “Është jetike që konflikti të mos përshkallëzohet”, theksoi ai.
Skenari i dytë: Lufta me prokurë
Por, çka nëse konflikti përhapet? Grupi shiit libanez i mbështetur nga Irani, Hezbollah, tashmë ka shkëmbyer zjarr me forcat izraelite në kufirin midis dy vendeve dhe thotë se goditi një postë izraelite me raketa të drejtuara.
Nëse konflikti përhapet në Liban dhe Siri, ku Irani gjithashtu mbështet grupet e armatosura, atëherë ai në thelb do të zhvillohet në një luftë ndërmjetëse midis Iranit dhe Izraelit dhe implikimet për ekonominë globale do të jenë më të mëdha.
“Irani dhe Hezbollahu po monitorojnë dhe vlerësojnë situatën,” tha Yair Golan, një ish-zëvendës shef i ushtrisë izraelite. “Nëse Hezbollahu përfshihet në konflikt, kjo mund të ndodhë pasi të fillojë operacioni tokësor në Gaza”.
Një përshkallëzim në këto zona do të rriste mundësinë e një konflikti të menjëhershëm midis Izraelit dhe Iranit, duke çuar ndoshta çmimet e naftës në rritje. Në luftën e shkurtër, por të përgjakshme mes Izraelit dhe Hezbollahut në vitin 2006, çmimet e naftës së papërpunuar u rritën me pesë dollarë për fuçi, ndërsa diçka e ngjashme sot do të rriste çmimin e naftës me 10% në afërsi të 94 dollarë për fuçi.
Përveç kësaj, tensionet në rajonin e gjerë mund të rriten. Egjipti, Libani dhe Tunizia janë në një moçal ekonomik dhe politik. Hakmarrja e Izraelit ndaj sulmeve të Hamasit tashmë ka ndezur protesta në disa vende të rajonit dhe marshimet anti-izraelite mund të kthehen në demonstrata antiqeveritare. Dhe skenari i një përsëritjeje të Pranverës Arabe, që çoi në përmbysjen e qeverive në fillim të viteve 2010, nuk është i paimagjinueshëm.
Ndikimi në ekonominë globale sipas këtij skenari do të vinte nga dy goditje: një rritje prej 10% e çmimeve të naftës dhe ndaj rrezikut në tregjet financiare, siç ndodhi gjatë Pranverës Arabe. Bloomberg Economics tashmë po e dokumenton një lëvizje të tillë me rritjen prej 8% të indeksit VIX.
Skenari i tretë: Lufta Izrael-Iran
Skenari i një konflikti të drejtpërdrejtë midis Izraelit dhe Iranit nuk ka gjasa, por është shumë i rrezikshëm, pasi mund të jetë fitil i një recesioni global. Rritja në qiell e çmimeve të arit të zi do të jepte një goditje të konsiderueshme do të rriste inflacionin.
“Askush në rajon, madje as Irani, nuk dëshiron që konflikti Hamas-Izrael të përshkallëzohet në një luftë rajonale gjithëpërfshirëse”, thotë Hassan Alhassan, një bashkëpunëtor në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike. Kjo, natyrisht, nuk do të thotë se nuk do të ndodhë, pasi kazani i zemërimit po zien. “Mundësia e një llogaritje të gabuar është e lartë”, shton ai.
Izraeli i ka parë prej kohësh ambiciet bërthamore të Iranit si një kërcënim ekzistencial. Dhe këto shqetësime janë rritur nga lëvizjet e Teheranit për të ndërtuar një aleancë ushtarake me Rusinë, për të rivendosur marrëdhëniet diplomatike me Arabinë Saudite dhe për të përmirësuar klimën në marrëdhëniet e tij me SHBA.
Izraeli dhe SHBA kanë dërguar mesazhe të përziera në lidhje me përfshirjen e mundshme iraniane në sulmet e Hamasit. “Ka disa tregues që ata mund ta kenë ditur,” tha më 9 tetor Ministri i Marrëdhënieve Strategjike të Izraelit, Ron Dermer. Zyrtarët amerikanë thonë se kanë të dhëna se si liderët e Iranit u befasuan, siç raportoi New York Times më 11 tetor, por ata e përshkruan Iranin si bashkëpunëtor në një kuptim më të gjerë, sepse ai financon dhe armatos Hamasin.
Në një luftë Izrael-Iran, “Tehrani ka të ngjarë të kërkojë të aktivizojë të gjithë rrjetin e tij të përfaqësuesve dhe partnerëve në Siri, Irak, Jemen dhe Bahrein”, vëren Alhassan. “Dhe ai do të ketë një listë të gjatë të objektivave perëndimore “të forta” dhe “të buta” në rajon për të zgjedhur”, shton ai.
Në këtë skenar, tensionet në rritje midis superfuqive do t’i shtohen përzierjes. SHBA është një aleat i ngushtë i Izraelit, ndërsa Kina dhe Rusia po thellojnë lidhjet e tyre me Iranin. Zyrtarët perëndimorë shqetësohen se Kina dhe Rusia do të shfrytëzojnë luftën për të devijuar vëmendjen ndërkombëtare dhe burimet ushtarake nga frontet e tjera në mbarë botën.
Meqenëse rreth një e pesta e furnizimit të naftës në botë vjen nga rajoni i Gjirit, çmimet e arit të zi do të rriten. Dhe skenari i një sulmi të përsëritur në objektet e Aramco, si ai i vitit 2019 nga rebelët e mbështetur nga Irani, i cili rrëzoi pothuajse gjysmën e furnizimit me naftë saudite, nuk mund të përjashtohet.
