(Një koment, i vonuar, mbi vendimin e Gjykatës Kushtetuese për Protokollin Meloni-Rama)
“Keq të emërtosh diçka, veçse shton fatkeqësitë në këtë botë” | Albert Camus, “Mbi një filozofi të shprehjes”, 1944.
Në një konferencë të organizuar në Gjykatën e Strasburgut në 18 shkurt 2013, disa gjyqtarë dhe profesorë diskutonin mënyrën se si jurisprudenca e GJEDNJ përdorej dhe referohej në vendimet gjyqësore, qofshin të vetë GJEDNJ, qofshin të gjyqtarëve nacionalë. Gjatë prezantimit tim, përmenda faktin, duke iu referuar disa shembujve, se ka shumë raste që jurisprudenca e GJEDNJ përdoret thjesht si dekor që nuk mbështet as arsyetimin dhe as rezultatin e vendimeve gjyqësore që e referojnë. Ish kolegu im, Lech Garlicki, i pakrahasueshëm në metaforat e tij, në mënyrë ironike më përgjigjet se ka tendenca që shkojnë edhe më tej – kur jurisprudenca e GJEDNJ citohet siç bëhej dikur në vendet komuniste me citatet e Leninit – duhet të jenë aty patjetër, pavarësisht se ç’bëhet dhe ç’thuhet në vijim! Vetëm ashtu duket sikur ke ndjekur vijën e Partisë. Punimet e asaj konference janë botuar më 2016 nga Cambridge University Press.
Në këtë analizë tepër të përmbledhur, do shpjegoj se përse mu kujtua metafora e lartpërmendur kur mbarova së lexuari vendimin 2/24 të datës 29.1.2024 të Gjykatës Kushtetuese (GJK) të datës 25.1.2024 mbi Protokollin Meloni-Rama mbi trajtimin extra-territorial të kërkesave për azil nga autoritetet italiane. Ky artikull përmbledh një prezantim në konferencën e ECRE më 22.11. 2024 në Porto të Portugalisë, që është të zbardhur së fundmi.
Detajet e Protokollit Meloni-Rama janë të njohura ndërkaq nga publiku dhe në këtë artikull do të rimerren më poshtë vetëm në përgjigje të pyetjeve mbi kushtetuetshmërinë apo jo të procedurës së përfundimit të këtij protokolli. Çështjet kryesore që u shtruan për shqyrtim përpara Gjykatës Kushtetuese (GJK) ishte nëse Protokolli ishte apo jo në përputhje me nenin 121 § 1 (a), dhe (b) të Kushtetutës, dhe me nenet 5 § 2 dhe 6 § 3 (a) të Ligjit 43/2016 për Traktatet në Republikën e Shqipërisë, përderisa plotfuqia për negocimin dhe nënshkrimin e Protokollit Meloni-Rama nuk ishte dhënë nga Presidenti i Republikës (shih paragrafët 23 dhe 24 të vendimit të GJK). Përgjigja e kësaj çështje varet, sipas nenit 121 § 1 të Kushtetutës, nga përgjigja e kësaj çështje kushtetuese varej nga përgjigjet e 2 pyetjeve vijuese:
Pyetja e parë – a ka të bëjë Protokolli Meloni-Rama me territorin ? (vendimi 5 me 4)
Në përgjigjen e kësaj pyetje GJK bën një analizë teorike të konceptit të territorit, në të cilën nuk kam hapësirë të ndalem, duke e vlerësuar konceptin kushtetues të territorit në dy aspekte, aspektin fizik dhe aspektin juridiksional (§ 33).
Në lidhje me aspektin e parë, aspektin fizik, e GJK konkludon se “Protokolli për Migracionin nuk ka parashikuar rregulla që passjellin efekte mbi tërësinë territoriale të Republikës së Shqipërisë në favor të shtetit italian…Këto zona janë pjesë integrale e territorit shqiptar dhe ato do të vazhdojnë të mbeten të tilla gjatë gjithë kohëzgjatjes së përcaktuar shprehimisht të Protokollit, si dhe pas përfundimit të zbatimit të tij. Rrjedhimisht, Gjykata vlerëson se Protokolli për Migracionin nuk përcakton apo ndryshon integritetin territorial të Republikës së Shqipërisë, pasi, në thelb, ai nuk ndryshon apo cakton kufij të saj, duke ruajtur në këtë mënyrë të paprekura të gjitha elementet e territorit në aspektin fizik.”
Përgjigja më e mirë e këtij argumenti të GJK na vjen nga një prej vendimeve më të rëndësishme të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, (GJND) që si për koincidencë ka të bëjë me Shqipërinë. Në vendimin e 9.4.1949, Mbretëria e Bashkuar k. Shqipërisë (çështja e Kanalit të Korfuzit), në faqet 33-35 dhe 36 in fine GJND konsideron se operacioni “Retail”, i cili u ndërmor nga flota britanike me datat 12 dhe 13 nëntor 1946 shkeli sovranitetin territorial të Shqipërisë. As në atë rast nuk u ndryshuan kufijtë, as nuk u ndryshua integriteti territorial sipas kuptimit të GJK. Por sipas GJND, kalimi i anijeve ushtarake të një shteti (MB) në ujërat territoriale të një shteti tjetër (Shqipërisë) përbën shkelje të sovranitetit territorial. Kur kalimi i anijeve të huaja vetëm për dy ditë, duke na bërë edhe nderin që na hoqën minat nga deti territorial, përbëka cenim të sovranitetit territorial, si nuk përbëra cenim hyrja, dalja dhe ankorimi i anijeve të huaja për javë e muaj të tërë ?! Si nuk përbëka cenim vendosja e forcave të armatosura (policore ose ushtarake) të një vendi të tretë, për afate të paktën pesë vjeçare?! Është ironike të mendosh se GJND, të cilën për vendimin e Kanalit të Korfuzit e kemi sharë e mallkuar të paktën për 41 vjet, na e paska mbrojtur sovranitetin territorial më mirë se GJK që është rezultat i një reforme që nuk pushojmë duke e lëvduar!!! Ky shembull nga e drejta ndërkombëtare dhe plot të tjerë që nuk mund t’i citoj këtu, bëjnë të qartë se ndryshimi i kufijve nuk është aspak kusht i nevojshëm që territori i shtetit të konsiderohet se është cenuar për qëllimet e nenit 121 § 1 (a) të Kushtetutës. Kam përshtypjen se GJK ngatërron me njëri tjetrin nocionet e dominium dhe imperium në lidhje me konceptin e territorit të një shteti si një nga katër elementët konstitutivë të këtij të fundit. Kjo ngatërresë, tepër problematike, është vënë në dukje edhe në mendimin e pakicës së gjyqtarëve Xhaferllari, Bejtja, Toska.
Duke kaluar tek analiza e elementit juridiksional territorit, të analizuar nga GJK në paragrafët 37-49 të vendimit, po i referohem origjinës së këtij elementi në të drejtën publike dhe ndërkombëtare në fushën e azilit. Në gusht 1539, mbreti i Francës, François I, miratoi urdhrat e Villers-Cotterêts. Në këta urdhra, ndër të tjera, ai vendosi që e drejta për të dhënë ose refuzuar azilin në territoret nën sovranitetin e tij, nuk mund të ushtrohej më nga kishat dhe manastiret por vetëm nga administrata laike franceze. Arsyeja ishte sepse azili është shprehje direkte e funksionit të sovranitetit territorial – është thelbi i juridiksionit territorial. Azili jepet dhe hiqet në një territor vetëm nga sovrani i atij territori. Nga ku vjen edhe shprehja azil territorial. Është ironike të mendosh se François I konsiderohet si sovrani simbol i rilindjes evropiane. Mesa duket rilindja evropiane dhe kjo shqiptare as sovranitetin territorial nuk e kuptojnë njësoj!
Ky botëkuptim i nocionit të sovranitetit territorial do përpunohej pastaj nga Jean Bodin, dhe përdorej nga Hugo Grotius në manualin që themelon të drejtën ndërkombëtare moderne. Në sqarimin e nocionit të sovranitetit territorial, ky i fundit theksonte në mënyrë të veçantë se pranimi i të huajve, vetëm me përjashtime për qëllime humanitare, i përket sovranitetit territorial të shtetit (Hugo Grotius “De Jure Belli ac Pacis” Libri II, paragrafi II, xvi – 1623). Një nga vendimet më themelore për nocionin e shtetit dhe të sovranitetit të tij mbi territorin shprehet se “sovraniteti territorial përfshin të drejtën ekskluzive për të ushtruar aktivitetet e një shteti” (Ishulli i Palmave (1928), Raportet e Vendimeve të Arbitrazhit Ndërkombëtar, vëll. 2, në fq. 839. Vendimi i GJND për çështjen e Kanalit të Korfuzit mund të na vijë përsëri në ndihmë, pasi në të, faqe 35, Gjykata e Hagës shprehej se “mes shteteve të pavarura, respektimi i sovranitetit territorial është një nga bazat themelore të marrëdhënieve ndërkombëtare”.
Për të mbyllur qarkun e historisë të këtij nocionit ligjor, i referohem Rregullores III të Dublinit (64/2013) e cila përbën edhe bazën e politikës migratore të BE-së, në fuqi. Neni 17 § 1 i kësaj Rregullore njeh një përjashtim nga logjika e sistemit të BE për shtetin përgjegjës për vlerësimin e kërkesave për azil, dhe i njeh çdo Shteti Anëtar, të drejtën që të marrë vetë përsipër trajtimin e kërkesave për azil kur azil-kërkuesi ndodhet në territorin e tyre. Ky rregullim, që parashikohej edhe nga neni 3 § 2 i Rregullores II të Dublinit, është shprehje e parimit që konsideron vendimin për dhënien ose jo të azilit si çështje të sovranitetit territorial të shtetit, edhe të Shteteve të BE-së, edhe në lidhje me një kompetencë tashmë të BE-së, ose të komunitarizuar, siç quhej dikur. Pra edhe kur janë pjesë e sistemit të Dublinit – që krijon një sistem të përbashkët azili – shtetet e BE-së munden ta përdorin sa herë ta vlerësojnë të përshtatshme prerogativën sovrane të azilit për personat në territorin e tyre. Kurse GJK thotë azili nuk ka të bëjë me territorin!
Këto referenca, tregojnë që prerogativa për të vendosur për azilin ose jo të një azil-kërkuesi është thelbësisht e lidhur me territorin ku azilkërkuesi ka hyrë ose kërkon të hyjë dhe është shprehje thelbësore e nocionit funksional të sovranitetit territorial.
Duke kaluar tek Gjykata e Strasburgut kujtoj se më 24 prill 1985, në të parën çështje ku vlerëson në themel çështjet e migracionit, Abdulaziz, Cabales dhe Balkandali k. Mbretërisë së Bashkuar, GJEDNJ në formacion plenar shprehet se ajo “nuk mund të shpërfillë faktin se kjo çështje ka të bëjë […] me imigracionin dhe se, sipas një qëndrimi të konsoliduar e drejtës ndërkombëtare dhe në varësi të detyrimeve të tij ndërkombëtare, një shtet ka të drejtë të kontrollojë hyrjen e jo-shtetasve në territorin e tij.”
Duket që GJK me vendimin 2/24 vendosi ta shpërfillë këtë qëndrim duke deklaruar, në kundërshtim me kuptimin sipas së drejtës ndërkombëtare dhe evropiane, se çështjet e azilit nuk kanë të bëjnë me territorin sipas kuptimit juridiksional të tij. GJK në § 37 shprehet se “në tekstin e Protokollit për Migracionin nuk rezulton të ketë ndonjë parashikim sipas të cilit shteti shqiptar heq dorë shprehimisht nga ushtrimi i juridiksionit mbi territorin e tij.” Pyetja është kush vendos që azilkërkuesit do hyjnë në territorin shqiptar, nëse ata do mbahen të mbyllur në Shëngjin dhe Gjadër, si do trajtohen aty, dhe nëse do kthehen drejt vendeve të tyre ose drejt vendeve të treta? Konkretisht Protokolli parashikon neni 4 § 2, (juridiksion ekskluziv italian për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mes azilkërkuesve që gjenden në Shqipëri dhe autoriteteve italiane), neni 4 § 4 (hyrja dhe dalja nga territori shqiptar e azilkërkuesve bëhet vetëm me autorizimin e autoriteteve italiane dhe me mjetet e tyre të transportit), neni 6 § 3, (ruajtja e rendit dhe e sigurisë brenda kampeve në Gjadër dhe Shëngjin bëhet nga forcat italiane), neni 6 § 5 (autoritetet italiane vendosin hyrjen, daljen, qëndrimin dhe ruajtjen e azilkërkuesve në qendrat që, siç thotë edhe GJK, ngelen nën juridiksionin shqiptar, nenet 4 § 7 dhe 6 § 7 (trajtimi i azilkërkuesve brenda kampeve) bëhet nga autoritetet italiane.
Nga këndvështrimi i së drejtës ndërkombëtare dhe evropiane të nocionit të territorit në çështjet e azilit dhe imigracionit, të gjitha këto janë funksione tipike, madje ekskluzive të një shteti brenda territorit të vet dhe tipareve thelbësore funksionale të ushtrimit të sovranitetit të shtetit në territorin e vet. Me anë të Protokollit Shqipëria i ka dhënë Italisë funksione policore, migratore, penitenciare dhe gjyqësore brenda territorit të vet dhe GJK thotë që nuk ka të bëjë me territorin?! Thjesht veprimi i legjislacionit italian në territorin shqiptar, madje në mënyrë ekskluzive, cenon haptazi nocionin e territorit sipas së drejtës ndërkombëtare dhe sipas nenit 116 të Kushtetutës. Ndërsa GJK …?! Sipas protokollit në Shëngjin dhe Gjadër, megjithëse i takojnë Shqipërisë, ajo që e ushtron autoritetin, madje ekskluziv, është Italia. Dy pjesë të terrorit shqiptar i nënshtrohen kompetencave ekskluzive të Italisë. Sipas logjikës së GJK (§ 36) në pjesë të territorit shqiptar mund të vijë një shtet tjetër të ushtrojë kompetenca ekskluzive, dhe nuk ka të bëjë me territorin për aq sa nuk ndryshon kufirin?! Cila është vlera e kufirit kur këtej kufirit një shtet tjetër, qoftë edhe për një orë, bën çfarë të dojë brenda territorit shqiptar?!
Vendimi i Qeverisë Italiane i pak ditëve më parë me anë të të cilit ndryshohet destinacioni i dy zonave, nga zona që presin azilkërkues për të shqyrtuar kërkesat e tyre për azil, në zona nga ku do dëbohen e çon më tej tregon absurditetin juridik të situatës. Qeveria italiane, në mënyrë të njëanshme ndryshon destinacionin e zonave që ndodhen në territorin shqiptar, dhe autoritetet shqiptare nuk thonë asgjë? Një veprim të tillë, për funksionin e territorit të një shteti, nuk e merr dot askush, as brenda BE-së për shtetet anëtare të saj, që ngelet situata me transferimin më konsekuent të sovranitetit mes shteteve sovrane që ka njohur e drejta ndërkombëtare deri më sot.
Ka një element të fundit të tregon kuptimin e gabuar të GJK mbi nocionin e cenimit të territorit shtetëror. Sipas GJK, përderisa Italia ka nevojë për ushtrimin e juridiksionit përtej territorit fizik të tij (§ 38, shih edhe §§ 48) atëherë njohja e kësaj të drejte nuk ka të bëjë me territorin!!!. Të nderuar gjyqtarë të GJK, nëse një akt cenon ose jo territorin apo jo të një shteti tjetër është element objektiv, që nuk varet aspak nga qëllimi. Qëllimi është vlerësim politik, objekt i negociatës së Protokollit, procedura është element juridik, që varet nga konstatimi i faktit nëse akti prek apo jo territorin. Qëllimi mund ta justifikojë përgjegjësinë ndërkombëtare të shtetit që kryen aktin, por gjithmonë “ka të bëjë me territorin” sipas nenit 121 § 1 (a) të Kushtetutës. Një lexim i vendimit mbi Kanalin e Korfuzit të lartpërmendur, faqe 33-35, mund ta qartësojë këtë keqkuptim. Britanisë së Madhe nuk iu pranua si argumente as vdekja e marinarëve, as shkatërrimi apo dëmtimi i anijeve, dhe as urgjenca për të siguruar një parim si ai i lundrimit paqësor në det, për të shmangur faktin se gjatë operacionit “Retail” territori shqiptar ishte prekur për disa orë nga kalimi i luftanijeve britanike me 12-13 nëntor 1946.
Për ta mbyllur analizën mbi këtë pikë, më duhet të kujtoj se nga pikëpamja juridike ndërkombëtare, Protokolli Meloni-Rama i ngjan sistemit të koncesioneve në Kinën imperiale, nga 1842 deri në 1945. Kurse nga pikëpamja historike, situatat objekt i Protokollit i ngjajnë dërgimit, në vitet 1945-1948, të kolonëve hebre nga britanikët drejt Qipros, që ishte koloni britanike, sepse ishin kaluar kuotat e lejuara të hebrenjve për tu transferuar në Izrael. Por duhet të kujtojmë edhe, se hera e fundit kur një autoritet i huaj kontrollonte ekskluzivisht territor shqiptar dhe urdhëronte burgimin e personave, shqiptarë apo të huaj, ishte në shtator 1943 kur Alberto Pariani ishte mëkëmbësi për Shqipërinë i Mbretit Vittorio Emmanuelle III.
Pyetja e dytë – a ka të bëjë Protokolli Meloni-Rama me të drejtat e njeriut ? (vendimi 6/3)
Në përgjigjen e pyetjes së dytë do përpiqem të jem edhe më i shkurtër, sepse më duket tmerrësisht evidente. Që në fillim të përgjigjes së kësaj pyetje GJK vendos kuadrin e interpretimit të nenit 121 § 1 (b), kuadër sipas të cilit “ një marrëveshje ndërkombëtare do të konsiderohet se ka të bëjë me të drejtat e njeriut në kuptim të nenit 121, pika 1, shkronja “b”, të Kushtetutës vetëm në qoftë se ajo (marrëveshja) krijon të drejta dhe liri të reja të njeriut përtej atyre që parashikohen në rendin e brendshëm juridik apo nëse sjell kufizime shtesë në të drejtat dhe liritë ekzistuese.” Ndërkohë që GJEDNJ ka 50 vjet që e interpreton nocionin e të drejtave të njeriut në kuptimin e gjerë, GJK interpreton në kuptimin e ngushtë (§ 55)!!! 50 vjet pas vendimit të famshëm Golder në Strasbourg, që tregon mënyrën e interpretimit (të gjerë) të të drejtave të njeriut sipas KEDNJ, GJK shprehet se qëllimi i dispozitës së nenit 121 § 1 (b) të Kushtetutës është interpretimi i ngushtë i të drejtave të njeriut! Megjithatë, qoftë edhe sipas këtij kuadri të kufizuar, që për mendimin tim nuk qëndron edhe sipas Kushtetutës shqiptare dhe sidomos nenit 17 të saj, pyetja që shtrohet gjithsesi është – a sjell Protokolli kufizime shtesë në të drejtat e njeriut edhe sipas këtij interpretimi të ngushtë?
Azilkërkuesit që mbyllen në Shëngjin ose në Gjadër nuk kanë ku të shkojnë pa miratimin e autoriteteve italiane. Do mbahen deri 28 ditë, dhe pas ndryshimit të 28.3.2025 për t’i shndërruar zonat në qendra riatdhesimi (QPR), edhe deri 18 muaj. Mjafton leximi vetëm i vendimeve të GJEDNJ të cituara në § 42 të vendimit të GJK për të arritur në përfundimin se neni 5 § 1 (f) gjen zbatim në secilën prej situatave të parashikuara nga Protokolli, që nga imbarkimi i migrantëve në anijet italiane (Hirsi Jamaa etj. k. Italisë), dhe deri në dëbimin e tyre drejt vendit të origjinës ose të tretë. Në vështrim të kësaj jurisprudence, neni 5 KEDNJ dhe neni 27 i Kushtetutës që mbron të drejtën e lirisë gjen zbatim.
Përgjigja lidhet edhe me fjalinë e fundit në përgjigjen e pyetjes së parë – kush e urdhëron heqjen e lirisë së migrantëve paligjshëm në territorin shqiptar? Përgjigja është autoritetet italiane. Pra Protokolli krijon kufizime shtesë, materiale dhe procedurale, sipas të cilit një person mund të mbahet i ndaluar në Shqipëri, me vendim të autoriteteve italiane kur ai tenton të kërkojë azil në Itali. Një kufizim të tillë të të drejtave të njeriut e drejta shqiptare nuk e parashikonte deri tani. GJK bën një referim absurd në paragrafin 56 in fine të vendimit, kur shprehet se: “…Gjykata evidenton se statusi i të huajit të paligjshëm, edhe në kuptim të juridiksionit shqiptar, dikton, në kuptim të nenit 27, pika 2, shkronja “dh”, të Kushtetutës, kufizimin e lirisë së personit për shkak të hyrjes së paligjshme në kufirin shtetëror.” Kjo dispozitë ka të bëjë me ata që shkelin territorin shqiptar por jo me territorin italian. Mesa duket GJK e konsideroka kalimin e paligjshëm të kufirit si vepër penale që i nënshtrohet juridiksionit universal!!! Në çdo rast, vetë neni 27, pika 2, shkronja “dh” i Kushtetutës, përbën një kufizim të të drejtave të njeriut i cili duhet justifikuar në çdo rast më vete.
Situatat e mbuluara nga Protokolli Meloni- Rama, sipas jurisprudencës së dy gjykatave evropiane i prekin të drejtat e njeriut sipas KEDNJ dhe të drejtës së BE-së në të gjitha fushat vijuese:
- E drejta e azilkërkuesve për të hyrë në territorin e një shteti për të kërkuar azil
- E drejta e aksesit në procedurën e azilit
- Garancitë procedurale të procedurës së azilit
- Vendimin e themelit për azilin
- E drejta për një mjet efektiv kundër një vendimi negativ azili
- Detyrimi për të siguruar kushte dinjitoze të pritjes
- Heqja e lirisë ose kufizimi i lirisë së lëvizjes në pritje të vendimit (regjimi juridik i Shëngjinit dhe Gjadrit deri me 28.3.2025)
- Heqja e lirisë ose kufizimi i lirisë së lëvizjes në pritje të largimit (regjimi juridik i Shëngjinit dhe Gjadrit si QPR pas datës 28.3.2025)
Vendimet e GJEDNJ që shqyrtojnë të drejtat e njeriut të azilkërkuesve në lidhje me këto situata që parashikohen në dispozitat e Protokollit Meloni-Rama janë, ju siguroj, më shumë në numër sesa të gjitha vendimet që ka marrë në themel GJK gjatë gjithë historisë së vet që nga 1992. Në një pjesë të konsiderueshme të këtyre çështjeve GJEDNJ i ka hyrë analizës në themel dhe ka gjetur shkelje, gjë që GJK me vendimin 2/24 e përjashton si mundësi duke konsideruar se këto situata nuk kufizojnë të drejtat e njeriut. I bie që Gjykata e Strasburgut paska gjykuar ultra vires që nga 1991?! Këtë gabim po vazhdon ta bëjë edhe Gjykata e Luksemburgut që më 2010!
Ajo çka është akoma më tronditëse në leximin e vendimit të GJK është mosreferimi i nenit 5 §§ 2, 4, dhe 5 të KEDNJ dhe i nenit 28 §§ 1, 3, 4 dhe 5 të Kushtetutës. Për aq sa më lejon hapësira po shkruaj vetëm dy fjalë vetëm për habeas corpus – thënë në terma të thjeshtë e drejta për t’u ankuar kundër heqjes së lirisë, e cila përfshihet në dispozitat e lartpërmendura të KEDNJ dhe Kushtetutës. A kanë të drejtë azilkërkuesit e mbyllur në Shëngjin dhe Gjadër për habeas corpus përpara gjykatave? Përpara gjykatave italiane do ta ushtrojnë online këtë të drejtë!!! Pa akses direkt tek avokati, tek gjyqtari dhe tek procedurat për të vlerësuar lirimin e tyre, qoftë përpara qoftë pas vendimit të dëbimit. Kufizim më flagrant i habeas corpus vështirë të gjendet. Por përderisa Shqipëria ka juridiksion, sipas KEDNJ duhet ta kenë këtë të drejtë edhe përpara gjykatave shqiptare. Nga analiza e GJK duket qartë se gjykatat shqiptare nuk janë të përgatitura për një analizë të tillë, sepse këto situata, sipas GJK, nuk kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut.
Në letrën e tij publike të 28 majit 1867 të titulluar “Fenianët”, Victor Hugo, i drejtohej Perandorisë Britanike me shprehjen “ju jeni vendi i madh i habeas corpus”, duke e vlerësuar këtë garanci, që para 150 vjetësh, si një nga të drejtat themelore të individit. Populli jonë i vogël, që në atë kohë organizohej në vilajete të Turqisë, nuk arrinte ta frymëzonte Hugo në këtë drejtim. Besoj se jo rastësisht, një situatë ku mohohet habeas corpus, Victor Hugo e përfshinte në kapitullin Lex, Rex, Fex, të romanit të tij të famshëm “Njeriu që qesh”.
Në 1950, një nga dy shkruesit e KEDNJ, Pierre-Henri Teitgen, shpjegonte se “Tre parime themelore shpjegojnë dispozitat e Konventës. – Parimi i parë: njeriu i gëzon me të drejtë të plotë, për shkak të natyrës dhe të dinjitetit të tij, të drejtat dhe liritë e shpallura në Konventë. Këto i paraprijnë pushtetit publik [pra edhe ligjit]”… Dhe pastaj vazhdon shpjegimin “Pjesa më e madhe e neneve të Titullit të I të saj që shpall të drejtat dhe liritë e garantuara fillojnë me këtë formulë ‘çdo njeri ka të drejtë…’” Nga vendimi 2/24 i GJK rezulton se azilkërkuesit nuk i përkasin atyre njerëzve që kanë të drejtë për të pasur të drejta, sepse sipas GJK, pavarësisht se do i mbajnë me ditë dhe me muaj të tërë të mbyllur në Shëngjin dhe Gjadër dhe do vendosin edhe për dëbimin e tyre drejt vendeve të tjera, të drejtat e tyre, sipas GJK, nuk kufizohen në asnjë rast dhe Protokolli nuk ka të bëjë me të drejtat e njeriut.
Është e padiskutueshme që heqja e lirisë së një azilkërkuesi përbën kufizim, të justifikuar ose jo gjë që varet nga analiza konkrete individuale në çdo rast, të të drejtës themelore të njeriut për liri dhe siguri të garantuar nga KEDNJ dhe Kushtetuta. Ndalimi që parashikohet nga Protokolli vjen në kundërshtim me përfundimet e Guidës për ndalimin administrativ të migrantëve dhe azilkërkuesve, të Këshillit të Evropës, miratuar njëzëri nga 46 vendet anëtare në Komitetin Evropian mbi Bashkëpunimin Ligjor (CDCJ) më 1-2 qershor 2023. Sipas kësaj Guide, të hartuar mbi bazën e së drejtës evropiane, heqja e lirisë e migrantëve dhe azilkërkuesve duhet të jetë vetëm mjeti i fundit, ndërkohë që sipas Protokollit ai është mjeti i parë dhe zbatohet automatikisht. Sipas GJK angazhimi për të respektuar të drejtat e njeriut i takon vetëm Italisë, por jo Shqipërisë, pavarësisht se vetë GJK thotë se edhe Shqipëria ka juridiksion.
Sikur GJK të kishte lexuar dhe kuptuar si duhet vetëm dy paragrafë, 113 dhe 114, të vendimit Hirsi Jamaa k. Italisë, të cilin edhe e citon edhe vetë në vendimin 2/24, do kishte arritur shumë kollaj në përfundimin se Protokolli Meloni-Rama ka të bëjë edhe me territorin e shtetit, edhe me të drejtat e njeriut. Në fakt paragrafi 113 shpreh qëndrimin e përhershëm të Strasburgut, që nga Abdulaziz, etj, se çështjet e migracionit i përkasin sovranitetit territorial të shtetit, ndërsa paragrafi 114 shpreh qëndrimin, gjithashtu të konsoliduar, se këto situata mund të ngrenë probleme sipas disa neneve të KEDNJ, ndaj duhen shqyrtuar rast pas rasti. GJK citon një vendim të GJEDNJ, dhe arrin në përfundime krejt të kundërta me logjikën e atij vendimi dhe të gjithë jurisprudencës 40 vjeçare të GJEDNJ në këtë fushë. Të citosh M.S.S. dhe Hirsi Jamaa dhe pastaj të vendosësh se Protokolli Meloni-Rama nuk ka të bëjë as me territorin as me të drejtat e njeriut është një nga kontradiktat juridike më të flagrante që kam hasur. Prandaj kur lexova vendimin e GJK mu kujtua shprehja e Lech Garlickit mbi citatet e Leninit. Mjafton që vendimet e GJEDNJ të citohen, por se ç’vendoset në Shqipëri është punë tjetër. Po përdoren vendimet e GJEDNJ dhe retorika e integrimit evropian me të njëjtën lehtësi dhe pathos ashtu si, dikur, kanë përdorur citatet e Leninit. Po na “…deformojnë të drejtën, drejtësinë, të vërtetën, arsyen, inteligjencën…”. (Victor Hugo ‘Njeriu që qesh’, Pjesa II, Libri VIII, kreu 7). Me referencat boshe the kontradiktore tek Evropa, duan të na bëjnë të gjithëve, ‘njerëz që qeshim’.
Epilog
Nga viti 1999 deri në 2001 ka ardhur disa herë në Shqipëri A.W. Brian Simpson, një profesor i historisë të së drejtës së common law dhe të së drejtës ndërkombëtare nga Universiteti i Oxford. Disa juristë shqiptarë, përfshirë edhe anëtarë aktualë të Gjykatës Kushtetuese në Shqipëri kanë pasur rastin ta dëgjojnë në disa trajnime për të drejtat e njeriut. E pata takuar Brian Simpson në Washington DC, në prill 2003, në sesionin vjetor të American Society of International Law. Më dhuron një libër voluminoz, për përgatitjen e të cilit më kishte treguar më parë dhe që ishte rezultat i një pune disa vjeçare. Libri, në 1101 faqe, përshkruan në detaje të pakrahashueshme me asnjë kontribut tjetër që kam lexuar, proceset politike dhe juridike në Britaninë e Madhe që çuan në hartimin dhe nënshkrimin e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Libri titullohet “Human Rights and the End of the Empire”, (Oxford University Press 2001).
Kur krahasoj, nën dritën e këtij kontributi madhor juridik, zhvillimet politike dhe juridike në Shqipëri, sidomos, por jo vetëm, në lidhje me Protokollin Meloni-Rama dhe me vendimin 2/24 të GJK, besoj se ka ardhur koha që për këto zhvillime të shkruhet një libër që mund të ketë fare mirë si titull “Rilindja e Vilajetit dhe fundi i të drejtave të njeriut”!
