Vitet e fundit, akuaponika ka marrë shumë vëmendje, si një mënyrë e re e rritjes së ushqimit për masat, pa e shkatërruar planetin, gjatë këtij procesi.
I njohur për ndikimin e ulët në mjedis, përshtatshmërinë për bujqësinë urbane dhe si një mënyrë e mirë për të sjellë sigurinë ushqimore dhe aksesin në vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim, popullariteti i akuaponikës vazhdon të rritet globalisht.
Me kaq shumë përfitime, nuk është çudi që akuaponikët komercialë (ose ferma) po përqafohen si një zgjidhje e mundshme për pyetjen më të madhe në bujqësinë moderne – si do të ushqejmë 9 miliardë njerëz deri në vitin 2050?
Në Shqipëri, pak vite më parë u njohëm me këtë koncept, nga Ing. Jani Taci, i cili në mënyrë didaktike ndërtoi një fermë të kapacitetit të ulët në zonën e Kasharit, Tiranë. Ndërsa një tjetër projekt, i cili erdhi në vitin 2018 si një trinom shqiptar-austriako-gjerman, pret ende vendimin e fundit të shpalljes si investitor strategjik.
“Në këtë moment që po flasim, projekti është miratuar në parim sipas kërkesës sonë nga Komiteti i Investimeve Strategjike, por i reduktuar për shkaqe të panjohura e pa argumente. Që në aplikimin e datës 20.01.2020, subjekti ‘Aquatiq’ e ka paraqitur të qartë dhe të plotë kërkesën dhe dosjen për realizimin e projektit për ndërtimin e 146 ha fermë akuaponike, si dhe vendosjen në dispozicion të 27 parcelave, si të vetmin facilitet të kërkuar në mbështetje të investimit strategjik nga shteti shqiptar. Këto parcela ku do të shtrihet projekti ishin dhe vazhdojnë të jenë të lira”, – pohon Endlers Kërtusha, drejtuesi ekzekutiv i kompanisë “Aquatiq”.
Kërtusha vijon të shprehë shqetësimin e tij, duke shtuar se me VKIS nr.3/8 datë 15.07.2021, Këshilli i Investimeve Strategjike (KIS), vendosi që të miratohej realizimi i këtij projekti, sipas vlerës totale të investimit prej 26 milionësh euro dhe 1500 vende pune, por reduktoi sipërfaqen në 1/3 nga ajo që parashikon plani, afërsisht 100 ha.
“Në këto 100 ha sipërfaqe bruto të akorduar mund të ndërtohen vetëm 48 ha sipërfaqe neto sera nga 146 ha të parashikuara nga ne në planin e biznesit.
Reduktimi, përveçse ndikon negativisht planin e biznesit të kompanisë, në mënyrë të drejtpërdrejtë dëmton përmbushjen e marrëdhënieve kontraktuale në lidhje me tregun, si dhe fizibilitetin ekonomik, duke mos dëshmuar ndaj institucioneve financiare aftësinë për zgjerim, e cila çon në përmbushjen e plotë të planit të biznesit”, – thotë z. Kërtusha.
Ai shton, se zgjatja e afateve të miratimit në këto 3 vjet, i ka shkaktuar një dëm të konsiderueshëm si në kosto, edhe në fitimin e munguar. “Vetëm vitin e fundit kemi një rritje të konsiderueshme të çmimit të materialeve të ndërtimit, gjë e cila ndikon direkt te plani i biznesit, por jemi munduar ta menaxhojmë më së miri”, -thotë z. Kërtusha.
AIDA: Subjekti të vijojë realizimin e fazave të para të projektit
Agjencia Shqiptare e Zhvillimit të Investimeve vendosi në fund të vitit të shkuar shtyrjen e marrjes së vendimit mbi kërkesën e subjektit investues, shoqërisë “Aquatiq” sh.p.k. për korrigjimin e një gabimi material në zbardhjen e vendimit nr. 3/8, datë 15.07.2021, të Komitetit të Investimeve Strategjike “për miratimin e statusit të investitorit strategjik për realizmin e “fermës akuaponike”
Sipas vendimit të bërë publik nga AIDA, mungesa e miratimit të vendimit përfundimtar për shpalljen e statusit të investitorit strategjik, që do t’i jepte dritën jeshile nisjes së projektit, ndodhi pas vëzhgimit të dokumentacionit dhe në fund, AIDA sugjeron investitorin që, “Subjekti të vijojë realizimin e fazave të projektit në sipërfaqen prej afërsisht 100 ha, në pronësi të shtetit shqiptar, të miratuar sipas Vendimit të KIS Nr.3/8, datë 15.07.2021”.
Vendimi:
- Projekti “Fermë Akuaponike”, i propozuar nga subjekti “Aquatiq” sh.p.k., ka përfituar statusin “Investim/Investitor strategjik, procedurë e asistuar” me Vendim të Komitetit të Investimeve Strategjike (KIS) Nr. 3/8, datë 15.07.2021.
- Zhvillimi i fermës akuaponike prej 146 ha synon të përfshijë disa faza, ku faza e parë pritet të jetë ndërtimi i fermës fillestare prej 12.25 ha, e cila përbëhet nga disa zona prodhimi (2.75 ha secila zonë) dhe po kështu edhe sipërfaqet e fermave pasardhëse.
- Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural (MBZHR) ka konfirmuar parcela të lira në zonën e kërkuar DJ_B_B_1, Karavasta e Re.
- Masa mbështetëse, që i është miratuar subjektit me Vendim të KIS Nr. 3/8, datë 15.07.2021, është dhënia në përdorim e pasurisë së paluajtshme në pronësi të shtetit, me sipërfaqe përafërsisht 100 ha, nën administrim të MBZHR.
- Subjekti, pasi është vënë në dijeni të Vendimit të KIS Nr. 3/8, datë 15.07.2021, me shkresën Nr. 3/1 Prot., datë 15.11.2021 drejtuar Komitetit të Investimeve Strategjike, pretendon se në këtë Vendim, ka një gabim material dhe kërkon që me vendim të KIS të miratohen 27 parcela të zonës DJ_B_B1 me një sipërfaqe totale prej 326 ha (sipërfaqe referuar PDZRK Karavasta), ku në këto parcela përfshihen edhe hapësirat ndihmëse dhe ndërlidhëse midis këtyre serrave, si rrugë, parkim, kanale, rrjet teknik furnizues midis tyre, me qëllim ndërtimin e 146 ha serra (gjurmë ndërtimi/sipërfaqe neto), me vlerë investimi 26 milionë euro dhe krijimin e 1500 vendeve pune.
Studimi/ Vlerësim i sistemit të akuaponisë në Shqipëri
Nga tregu i brendshëm i Shqipërisë dhe vendeve të Europës Lindore është rritur kërkesa për prodhime pa pesticide. Meqenëse sistemet akuaponike mund të prodhojnë peshk dhe perime intensivisht gjatë gjithë vitit jashtë në klima të përshtatshme, ose në serra të kontrolluara nga mjedisi dhe kërkesat për tokë janë minimale, sistemet mund të vendosen pranë tregjeve urbane, duke ulur kostot e transportit dhe duke siguruar peshq dhe bimë të freskëta dhe me cilësi të lartë për njerëzit, që jetojnë në Shqipëri dhe vende të tjera me kushte të ngjashme klimatike.
Kështu nis analiza e raportit të parë të sistemit akuaponik për Shqipërinë, e publikuar në revistën shkencore “Marine Biology and Aquaculture Research”.
Raporti nënvizon se, për të vlerësuar performancën e sistemit të parë të akuaponikës në Shqipëri dhe Ballkan, u krye një krahasim në lidhje me rritjen mesatare të bimëve midis sistemeve tradicionale dhe akuaponike, përkatësisht.
“Ne zbuluam se kishte dallime të konsiderueshme të rritjes sipas lartësisë së specave, patëllxhanëve, pjeprit dhe trangujve, kur rriteshin midis tokës akuaponike dhe asaj tradicionale. Megjithatë, kjo është një nga përpjekjet e para në Europë për të ofruar informacion që mund të informojë më mirë kërkimin dhe edukimin në lidhje me akuaponikën, ndërsa ajo maturohet dhe mundësisht evoluon në një formë të zakonshme të bujqësisë.
Akuaponia është integrimi reciprokisht i dobishëm i hidroponisë (p.sh. sistemet pa tokë për prodhimin e të korrave) dhe akuakulturës (p.sh., bujqësia e kafshëve ujore) për të prodhuar njëkohësisht produkte bimore dhe shtazore. Në një sistem akuaponik, gjallesat ujore nxjerrin mbeturinat, bakteret i shndërrojnë mbetjet në lëndë ushqyese dhe bimët heqin lëndët ushqyese dhe përmirësojnë cilësinë e ujit për to”, – thuhet në raport.
Akuaponia konsiderohet si një formë e bujqësisë së qëndrueshme, sepse imiton sistemet natyrore, është eficiente ndaj ujit dhe ka më pak ndikime mjedisore sesa disa forma të akuakulturës. Sistemet akuaponike ekzistojnë në shkallë të ndryshme dhe për përdorime të ndryshme: përdorim personal ose si hobi, për komunitetin dhe zhvillimin ekonomik, si një mjet mësimor në edukimin shkencor, ose si një mjet për të rritur prodhimin e ushqimit.
Në mjediset urbane, ka mundësi për prodhim bujqësor konvencional, i kufizuar për shkak të kontaminimit të mjedisit dhe kufizimeve të hapësirës Megjithatë ka vetëm një numër të pakët publikimesh shkencore në lidhje me akuaponinë. Bazuar në të dhënat e raportuara nga punimi shkencor i titulluar “An International Survey of Aquaponics Practitioners”, ku raportohen rezultatet e sondazhit të kryer nga Love dhe kolegët, 83% e sistemeve akuaponike janë projektuar vetë.
Pjesa e mbetur prej 17% e të anketuarve, raportuan se kishin punësuar një konsulent për të projektuar sistemin akuaponik dhe/ose për të blerë një komplet akuaponik.
Të anketuarit përdorën një sërë metodash për rritjen e të korrave, por më të zakonshmet ishin kontejnerët e mbushur me media (p.sh. shtretër media), të përdorura nga 86% e të anketuarve. 46% e të anketuarve rritën bimë në gomone lundruese, 19% përdorën teknikën e filmit ushqyes (NFT), 17% përdorin kulla vertikale të rritjes, 2% përdorën shtretër shkrirje.
Investimi
Investimi
Kompania “Aquatiq” synon që në 146 hektarë fermë akuaponike, të investojë 26 milion euro dhe të prodhojë mbi 13500 ton perime dhe peshk të kombinuara, në Karavasta e Re, Divjakë.
Metoda
Të gjitha eksperimentet u kryen në sistemin akuaponik, i cili u ndërtua si hobi nga Inxh. Jani Taci në fshatin Maminas, pranë Tiranës, kryeqytetit të Shqipërisë. Peshku i arit dhe krapi koi (u blenë nga uzina e Tapizës (pronë e Universitetit Bujqësor të Tiranës) dhe peshq me peshë mesatare 30 gramë u transferuan në rezervuarët e paraqitur.
Për të pasur një fluks të mjaftueshëm (2500 l/h) uji në sistemin akuaponik, një pompë e fuqishme e ujit të pellgut prej 620 W u instalua dhe u zhyt në rezervuarin e bimëve. Fidanët e specave, patëllxhanëve, pjeprit dhe trangujve janë marrë nga zona e fidanishtes në tokën e serrës, ku ndodhet edhe sistemi akuaponik.
Mesatarisht 15 fidanë u mbollën në tokë për secilën nga kulturat e konsideruara. Në gotat plastike u futën 15 fidanë specash, trangujsh dhe patëllxhanësh dhe u mbushën me perlit. Më pas u futën në vrimat e fletëve të polistirenit që notonin mbi ujë. 15 fidanë të tjerë të pjeprit u mbollën në sipërfaqen e zhavorrit të sistemit akuaponik. Çdo lartësi e rritjes së bimës matej çdo tre ditë.
Një lartësi mesatare u mor për secilën bimë të konsideruar në studim (speca, patëllxhanë, pjepër dhe tranguj) në centimetra (cm). Përveç kësaj, u morën edhe vëzhgime cilësore për secilën bimë. Në sistemin akuaponik, specat, patëllxhanët dhe kastravecët u rritën në gomone lundruese, ndërsa pjepri u rrit në mjedis tjetër.
Për të marrë nën kontroll parametrat e cilësisë së ujit, pH u mat duke përdorur pH metër Adwa kft AD12 (CE, Made in Romania) dhe një termometër dixhital (HM Digital EC-3) u përdor për të matur temperaturën në Celsius.
Softueri OriginPro 2016 (Origin Lab, Northhampton, MA) u përdor për të kryer testet T të dy mostrave për të siguruar rëndësinë e të dhënave, ku u krye krahasimi midis vlerave mesatare të lartësisë së specave, patëllxhanëve, pjeprit dhe trangujve në akuaponikë kundrejt sistemeve tradicionale të tokës. Peshqit janë gjithashtu shumë elastikë ndaj ndryshimeve të pH, ndotësve dhe temperaturës.
“Në mënyrë që të përpiqemi të gjejmë qasjen më të mirë për rritjen e të korrave në sistemet akuaponike në Shqipëri, ne ndoqëm qasjen e investigimit të përdorur nga Yamamoto dhe Brock dhe zbuluam se kishte dallime të konsiderueshme të rritjes sipas lartësisë së specave, vezëve, pjeprit dhe trangujve, kur rriten midis tokës akuaponike dhe asaj tradicionale.
Megjithatë, kërkohen studime të mëtejshme në gjatësi dhe përsëritje për të konfirmuar nëse akuaponika është më pak efikase sesa metoda tradicionale e tokës për kulturat si ato të përmendura më parë. Kontrolli mjedisor, cilësia e ujit dhe përdorimi i praktikave të kultivimit pa tokë në akuaponikë lejon prodhimin pa pesticide.
Në fakt, pesticidet nuk mund të përdoren për shkak të dëmtimit të peshkut. Ka një kërkesë në rritje nga tregu vendas i Shqipërisë për produkte pa pesticide.
Meqenëse sistemet akuaponike mund të prodhojnë peshk dhe perime intensivisht gjatë gjithë vitit jashtë në klima të përshtatshme, ose në serra të kontrolluara nga mjedisi dhe kërkesat për tokë janë minimale, sistemet mund të vendosen pranë tregjeve urbane, duke ulur kostot e transportit dhe duke siguruar peshk të freskët dhe me cilësi të lartë, si dhe bimëve.
Për më tepër, rritjet e ardhshme të niveleve të dioksidit të karbonit atmosferik dhe të temperaturës pritet të nxisin një zgjatje të sezonit të rritjes së të korrave, duke rezultuar në rritjen e rendimentit të të korrave dhe një zhvendosje të përgjithshme të të korrave drejt veriut në Europë. Shkalla në të cilën realizohen këto rritje të mundshme në të ardhmen në rendimentin e të korrave, megjithatë do të varet fuqimisht nga disponueshmëria e ujit.”- thuhet në raport.
Autorë: Rigers Bakiu, Çlirim Tafaj and Jani Taci (ky i fundit ka një serrë akuaponike, një nismë të vogël dhe autodidakte të nisur në 2012 në zonën e Maminasit).
Pak histori rreth Akuaponisë
Edhe pse akuaponia përfaqëson revolucion të madh në bujqësinë e sotme, ky koncept nuk është risi. Ka histori të pasur në kombe dhe vende të ndryshme. Indianët Aztec të Amerikës ishin ndoshta të parët që e përdorën parimin e rritjes së kulturave bujqësore të kombinuar me rritjen e gjallesave ujore.
Në luginën meksikane ata improvizuan ishuj të ndërtuar artificialisht për mbjelljen e kulturave si misër, domate, fasule etj. Këta ishuj i quanin Chinampas dhe rrethoheshin nga ujërat e cekëta të liqenit, i pasur ky me lëndë ushqyese.
Disa prej këtyre ishujve artificialë janë ruajtur deri në ditët e sotme dhe janë në listën e UNESCO-s. Jugu i Kinës dhe e gjithë Azia Juglindore përmenden si shembuj të hershëm të rritjes së peshkut, për pasurimin me pleh të orizoreve.
Akuaponia më së shumti lidhet me punën e Dr. Mark McMurtry në Universitetin Shtetëror të Karolinës së Veriut, ku prej vitit 1969 ai filloi të studionte dhe të paraqiste idenë e rritjes së bimëve dhe të peshqve të ndarë nga njëri-tjetri, por në funksion të njëri-tjetrit. Me studimin rreth sistemit Akuaponik u morën shumë studiues por, ishte mjeku James Rakoy, i cili bashkë me kolegët e tij ndërtuan sistemin e parë të madh Akuaponik.
Pas këtyre studimeve, Akuaponia mori një hov si hobi, por edhe si fushë komerciale. Australia është një nga vendet e para, që përkrahu këtë ide inovative, e më pas Amerika vendi nga nisën edhe studimet. Nga mesi i viteve 2000, Akuaponia është përhapur në të gjithë botën dhe është konsideruar gjerësisht të jetë e ardhmja e prodhimit të ushqimit./ Monitor
